Ένα αγροτικό σύμπλεγμα εντυπωσιακών διαστάσεων και ασυνήθιστου αρχιτεκτονικού πλούτου, 1.600 ετών, ήρθε στο φως κοντά στην πόλη Καφρ Κασίμ, στο κεντρικό Ισραήλ. Ο χώρος, εξαιρετικά καλά διατηρημένος, προσφέρει στοιχεία για τη ζωή των Σαμαριτών, μιας εθνοθρησκευτικής ομάδας με καταγωγή από τους Ισραηλίτες, κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου.
Η ανακάλυψη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο μιας σωστικής ανασκαφής, με την εξουσιοδότηση και υπό την καθοδήγηση της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων.
Η αρχαιολογική παρέμβαση πραγματοποιήθηκε στα όρια του σημαντικού αρχαιολογικού χώρου Χιρμέτ Καφρ Χάττα, έναν χώρο όπου οι ιστορικές πηγές, πλέον με τη στήριξη υλικών στοιχείων, ταυτίζουν ως η γενέτειρα του Μενάδρου, μάγου και διαδόχου του Σίμωνα του Μάγου, ιδρυτή μιας θρησκευτικής ομάδας που έζησε κατά το δεύτερο τέταρτο του 1ου αιώνα μ.Χ. και σημαντική μορφή στα πρώτα στάδια του Γνωστικισμού, και θεωρείται ένας από τους πρώτους που ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό.
Τα εντυπωσιακά ευρήματα δείχνουν έναν οικισμό Σαμαριτών που άντεξε περίπου τέσσερις αιώνες, από τα τέλη της Ρωμαϊκής περιόδου, μέχρι τη λήξη της Βυζαντινής περιόδου, δηλαδή μεταξύ του 4ου και το 7ου αιώνα π.Χ.
Σε επίσημες δηλώσεις στα μέσα ενημέρωσης, οι υπεύθυνοι της ανασκαφής, εκπρόσωποι της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων, o αρχαιολόγος Alla Nagorsky και ο Δρ. Daniel Leahy Griswold, επισήμαναν την υψηλή οικονομική στάθμη των πρώτων κατοίκων της περιοχής. Οι διαστάσεις και η έξοχη φύση των κτιρίων που ανακαλύφθηκαν, η υψηλή ποιότητα των μωσαϊκών δαπέδων και ο επιβλητικός χαρακτήρας των βιομηχανικών αγροτικών εγκαταστάσεων, καταδεικνύουν με βεβαιότητα σημαντικό πλούτο και ευημερία της τοπικής κοινότητας των Σαμαριτών σ’ όλη τη διάρκεια της εγκατάστασής τους, σύμφωνα με τον Nagorsky.
Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα ευρήματα εντός του οικιστικού συμπλέγματος, είναι ένα εξαίσια φιλοτεχνημένο μωσαϊκό πεζοδρόμιο, το οποίο έχει διατηρηθεί σε εντυπωσιακά καλή κατάσταση. Η διακόσμηση, αποτελείται από πυκνά, γεωμετρικά μοτίβα, συνυφασμένα με μοτίβα φυτών, με ασυνήθιστη ποικιλομορφία και ρεαλισμό.
Πλαισιώνουν ένα κεντρικό στρογγυλό μωσαϊκό, απεικονίζουν λεπτοδουλεμένα φύλλα άκανθου να ξεδιπλώνονται, σε συνδυασμό με μια σπάνια και ζωηρή αναπαράσταση φρούτων και λαχανικών, ανάμεσα στα οποία, οι ειδικοί έχουν αναγνωρίσει τσαμπιά από σταφύλια, χουρμάδες, πεπόνια, αγκινάρες και σπαράγγια – ένα εύρος τροφών που μαρτυρά εκλεπτυσμένη διατροφή και την καλλιτεχνική δεξιοτεχνία των τοπικών δημιουργών.
H πρόσβαση στο συγκεκριμένο δωμάτιο, το οποίο είναι ενδεχομένως τρικλίνιο – τραπεζαρία υποδοχής και συμποσίων – επισημαινόταν από μια μερικώς διατηρημένη επιγραφή στα Ελληνικά, μια αναθηματική ευχή για “καλοτυχία” στον ιδιοκτήτη της έπαυλης, του οποίου το όνομα, αν και έχει διασωθεί μόνο εν μέρει, ήταν αρκετά συνηθισμένο στην κοινότητα των Σαμαριτών της περιόδου.
Ακόμη, η οικονομική λειτουργικότητα του κτήματος, είναι εμφανής από τη βόρεια πτέρυγα του συμπλέγματος, από όπου οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως ένα μεγάλης κλίμακας πιεστήριο ελιάς, ένα ευρύχωρο κτίριο με σκοπό την αποθήκευση των αγαθών και ένα δημόσιο, τελετουργικό λουτρό εξαγνισμού, ένα Μίκβε.
Η εγκατάσταση του πιεστηρίου τόσο κοντά στον χώρο εξαγνισμού, δεν αποτελεί σύμπτωση, αλλά μαρτυρά τον σκόπιμο σχεδιασμό που απέβλεπε στην παραγωγή του ελαιόλαδου υπό αυστηρές τελετουργικές αρχές καθαριότητας, μια θεμελιακή πτυχή της θρησκευτικής πρακτικής των Σαμαριτών.
Το σχέδιο του πιεστηρίου ελιάς, οι υπεύθυνοι της ανασκαφής το χαρακτηρίζουν ως “προσεκτικά οργανωμένο”, και διακρίνεται σε δύο ξεχωριστές πτέρυγες:
Στη βόρεια πτέρυγα, όπου στεγαζόταν οι περιοχές της κύριας παραγωγής μαζί με μια λεκάνη θραύσης ή έναν μύλο για τη σύνθλιψη των ελιών.
Ο αρχαιολόγος Nagorsky, επισήμανε την ιδιαιτερότητα της εγκατάστασης.
Το συγκεκριμένο είδος πιεστηρίου, είναι περισσότερο χαρακτηριστικό της Ιερουσαλήμ και της Σφελά, ενώ είναι πιο σπάνιο στην περιοχή της Σαμάρειας, μια παρατήρηση που μπορεί να μαρτυρά τεχνολογικές επιρροές ή μετακινήσεις ειδικών από τον νότο.
Η ιστορία ωστόσο, της ευημερούσας έπαυλης, δεν ήταν ευθύγραμμη. Τα αρχαιολογικά στρώματα, αποκαλύπτουν μια δυναμική μεταμόρφωση και μια ξεκάθαρη παρακμή.
Ο πλούτος και η πολυτέλεια που χαρακτήριζαν αρχικά τις κατασκευές, σταδιακά αντικαταστάθηκαν από αμιγώς παραγωγικές λειτουργίες, προσανατολισμένες στην εντατική αγροτική εκμετάλλευση, εξηγεί ο Nagorsky.
Οι δομικές αλλαγές είναι πράγματι βαθιές: Ανεγέρθηκαν νέοι τοίχοι που κατέστρεψαν για πάντα τα φιλοτεχνημένα, μωσαϊκά δάπεδα και τα εξαιρετικά διακοσμητικά στοιχεία, όπως ποιοτικά κιονόκρανα και κίονες, τα οποία διαλύθηκαν και επαναχρησιμοποιηθήκαν βάναυσα, όταν ενσωματώθηκαν στους νέους, λιθόκτιστους τοίχους. Οι ερευνητές συνδέουν αυτό το σημείο καμπής, την μετάβαση από την αφθονία στην αυστηρά χρηστική λειτουργία, με το ιστορικό πλαίσιο των Εξεγέρσεων των Σαμαριτών που κλόνισαν την περιοχή, στη διάρκεια της Βυζαντινής Περιόδου.
Οι εξεγέρσεις των Σαμαριτών, ήταν μια αλληλουχία επαναστάσεων που ξέσπασαν στη διάρκεια του 5ου και του 6ου αιώνα π.Χ., όταν η κοινότητα των Σαμαριτών εξεγέρθηκε ενάντια στους αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι επέβαλαν μια σειρά περιοριστικών και καταδιωκτικών νόμων απέναντι στα μέλη διαφορετικών θρησκειών, πέρα από την κυρίαρχη Ορθόδοξη Χριστιανική.
Η βυζαντινή καταστολή, σύμφωνα με τα χρονικά, ήταν εξαιρετικά βίαιη και οδήγησε στην καταστροφή πολλών κέντρων όπου κατοικούσαν Σαμαρίτες και οδήγησε σε δραματική δημογραφική μείωση της κοινότητάς τους.
Η περίπτωση της κατοικίας στο Καφρ Κασίμ, είναι μια ιστορική ιδιαιτερότητα μεγάλης αξίας. Αυτό που κάνει ιδιαίτερα ενδιαφέρων τον χώρο, σημειώνει ο Nagorsky, είναι το γεγονός ότι, σε αντιπαραβολή με άλλους οικισμούς των Σαμαριτών, οι οποίοι καταστράφηκαν ολοσχερώς και εγκαταλείφθηκαν στη διάρκεια των εξεγέρσεων, η συγκεκριμένη αγροτική έκταση, συνέχισε να χρησιμοποιείται και, ακόμη πιο αξιοσημείωτο είναι το ότι κατάφερε να διαφυλάξει την ταυτότητα των Σαμαριτών.
Οι υλικές αποδείξεις της ενθοθρησκευτικής συνέχειας, έχουν την μορφή κεραμικών λυχνιών που φέρουν ξεκάθαρα σημάδια σαμαρίτικης κατασκευής και τυπολογίας, που ανακαλύφθηκαν στα στρώματα που αντιστοιχούν στη συγκριμένη περίοδο της κρίσης και τις μεταγενέστερες. “Έχουμε ανακαλύψει έναν συναρπαστικό χώρο”, καταλήγει ο αρχαιολόγος, επειδή αναδεικνύει ζωηρά ολόκληρο το ιστορικό φάσμα, από τις ημέρες της απόλυτης ευημερίας, έως τη φάση της αναγκαστικής παρακμής της κοινότητας των Σαμαριτών.
Η μακρόβια ύπαρξή του και τα εντυπωσιακά του ευρήματα, θα επιτρέψουν τη διαχρονική ανασύνθεση της ιστορίας, ανά τους πολιτισμούς και θα εμπλουτίσει σημαντικά τη γνώση μας για τον πληθυσμό των Σαμαριτών στην αρχαιότητα.
Ποιοι είναι οι Σαμαρίτες
Οι Σαμαρίτες, ή Σαμαρίτες Ισραηλίτες, είναι μια εθνοθρησκευτική ομάδα της Σαμάρειας, απόγονοι των αρχαίων Ισραηλιτών.
Οι πιστοί του Σαμαριτισμού, μια μονοθεϊστική και Αβρααμική θρησκεία που βασίζεται στην Πεντάτευχο (τα πέντε πρώτα βιβλία της Βίβλου), υποστηρίζουν ότι κατάγονται από τους Ισραηλίτες που διέφυγαν την αιχμαλωσία από των Ασσυρίων, μετά την πτώση του Βασιλείου του Βορρά του Ισραήλ, το 720 π.Χ.
Η βασική τους θεολογική απόκλιση από τον Ιουδαϊσμό, βρίσκεται στην αναγνώριση του ιερού τους χώρου.
Ενώ δηλαδή, οι Εβραίοι προσεύχονται στο Όρος του Ναού στην Ιερουσαλήμ, οι Σαμαρείτες ασκούν τη λατρεία τους το Όρος Γερζίνι, κοντά στη Ναμπλούς, ως τον αυθεντικό τόπο που ορίζεται στις ιερές τους γραφές.
Ιστορικά πολυάριθμος, ο πληθυσμός των Σαμαριτών μειώθηκε δραστικά μετά τη βάναυση καταστολή των Εξεγέρσεων των Σαμαριτών από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά τον 6ο αιώνα και αργότερα, μέσα από τον εκχριστιανισμό και τον εξισλαμισμό.
Μέχρι τον 12ο αιώνα, ο αριθμός τους υπολογιζόταν μετά βίας στα 1.900 άτομα.
Το 2024, η κοινότητα αριθμούσε περίπου 900 μέλη, ορισμένα από τα οποία κατοικούν στην πόλη Χολόν (προάστια του Τελ Αβίβ) και οι υπόλοιποι στο χωριό Kiryat Luza (Δυτική Όχθη).
Είναι υπήκοοι του Ισραήλ, ενώ οι κάτοικοι του Kiryat Luza έχουν και την παλαιστινιακή ιθαγένεια, και δεν είναι υποχρεωμένοι να υπηρετούν στον Ισραηλινό στρατό.
