Ειδικοί από το Εθνικό Ινστιτούτο Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Μεξικό (INAH) ανέσκαψαν στο ejido (κοινοτική αγροτική περιοχή) της Sierra Papacal, στη χερσόνησο Γιουκατάν, μια πέτρινη γλυπτή αναπαράσταση με τα χαρακτηριστικά ενός ηλικιωμένου άρχοντα, η οποία χρησίμευε ως δείκτης πρόσβασης σε έναν χώρο συνάντησης της ελίτ.
Το εύρημα αυτό επαναπροσδιορίζει την κατανόηση της κοινωνικής και τελετουργικής οργάνωσης των πρώιμων κοινοτήτων των Μάγια στη βορειοδυτική περιοχή της χερσονήσου. Η ανακάλυψη στο πλαίσιο αρχαιολογικής διάσωσης, σε χώρο που θα κατασκευαστεί η Παράκαμψη Μέριντα – Προγκρέσο (Τμήμα 2), στο πλαίσιο της υποδομής εμπορευματικών μεταφορών του Τρένου των Μάγια (Tren Maya).
Το κομμάτι, ένα ασβεστολιθικό γλυπτό ύψους περίπου 0,45 μέτρων, βρέθηκε προσκολλημένο στη βόρεια πλευρά των θεμελίων μιας κατασκευής με ωοειδές κάτοπτρο, με μήκος 5,8 μέτρα, πλάτος 4,30 μέτρα και ύψος 60 εκατοστά.
Αυτή η αναβαθμίδα, η οποία χαρακτηρίζεται από έναν διπλό τοίχο, κατασκευασμένο από ασβεστολιθικά πετρώματα με επένδυση προς τα μέσα και προς τα έξω και μέσο πλάτος ενός μέτρου, στήριζε κάποτε μια κατασκευή με ευπαθή τοιχώματα και στέγες, από την οποία απομένουν μόνο τα πέτρινα θεμέλια.
Το ανθρωπόμορφο πρόσωπο, το οποίο οι ερευνητές αναγνωρίζουν ως την αναπαράσταση ενός ηλικιωμένου άρχοντα, παρουσιάζει μια εντυπωσιακή ωμότητα και εκφραστικότητα: Βαθιά βυθισμένες κόγχες ματιών, φαρδιά επίπεδη μύτη και παχιά χείλη που οριοθετούνται από μια κεντρική αύλακα, η οποία, με τη σειρά της, τονίζει την προεξοχή του πηγαδιού.
Η τοποθέτησή του στο πλαίσιό του είναι κρίσιμη για την ερμηνεία της λειτουργίας του. Βρέθηκε πίσω από τον βόρειο παραστάτη της εισόδου στον περίβολο, προεξέχοντας από τον φαρδύ τοίχο που εικάζεται ότι χρησίμευε ως εσωτερικός πάγκος.
Σκόπιμη διάταξη και τελετουργική πρόσβαση
Αυτή η αρχιτεκτονική διάταξη δεν είναι προϊόν τύχης, αλλά σχεδιάστηκε σκόπιμα για να σηματοδοτήσει την είσοδο σε μια περιορισμένη περιοχή, έναν χώρο στον οποίο, σύμφωνα με τα υλικά τεκμήρια, προσέγγιζαν με τελετουργικό σεβασμό.
Η κύρια πρόσβαση στον περίβολο βρίσκεται στη δυτική πλευρά, ένας προσανατολισμός που υποδηλώνει ευθυγράμμιση η οποία πριμοδοτεί την τροχιά του ηλιακού φωτός. Η είσοδος, πλάτους 0,80 μέτρων, οριοθετείται από δύο μεγάλες πέτρες που λειτουργούν ως παραστάτες, σχηματίζοντας ένα άνοιγμα που οδηγούσε σε έναν μικρό εσωτερικό χώρο διαστάσεων μόλις 3 μέτρων κατά τον άξονα βορρά-νότου και 2,5 μέτρων στον άξονα ανατολής-δύσης.
Η περιορισμένη εκμεταλλεύσιμη επιφάνεια και η παρουσία του περιμετρικού τοίχου-πάγκου ενισχύουν την υπόθεση ότι ο χώρος αυτός δεν προοριζόταν για οικιακές ή καθημερινές δραστηριότητες, αλλά μάλλον για συναντήσεις μιας επιλεγμένης ομάδας, πιθανώς για τη συζήτηση ζητημάτων συλλογικής σημασίας ή την τέλεση τελετουργικών πρακτικών.
Η σωστική ανασκαφή, που εκτείνεται κατά μήκος της δεξιάς πλευράς της υπό κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής και περιλαμβάνει τη διερεύνηση μιας ομάδας τουλάχιστον 15 κατασκευών που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των δύο χιλιομέτρων από τις ήδη καταγεγραμμένες τοποθεσίες Papacal 1 και San Francisco 1, επέτρεψε στους αρχαιολόγους να διακρίνουν διάφορες οικοδομικές και κατοικημένες φάσεις στην περιοχή.
Αυτές οι αλλεπάλληλες φάσεις υποδεικνύουν μια σειρά λειτουργικών αλλαγών στο αρχιτεκτονικό συγκρότημα και αποκαλύπτουν μια μακροπρόθεσμη ανάπτυξη που ξεκίνησε, σύμφωνα με το κεραμικό υλικό που ανακτήθηκε κατά τις ανασκαφές, κατά την Προκλασική περίοδο (2500 π.Χ. – 200 μ.Χ.), ένα χρονικό διάστημα στο οποίο πιθανώς ανήκει και το νεοανακαλυφθέν γλυπτό.
Στρωματογραφικές αναλύσεις και η αρχική φάση κατασκευής
Οι στρωματογραφικές αναλύσεις υποδεικνύουν ότι το πρώτο τεκμηριωμένο στάδιο κατασκευής αποτελείτο από μια μεγάλη πλατεία (εξέδρα), μήκους 13 μέτρων και πλάτους 8 μέτρων, με άξονα προσανατολισμού νότου-βορρά.
Πάνω σε αυτή την επιφάνεια, εντοπίστηκε ένα ίχνος κάρβουνου, που πιθανώς σχετίζεται με την παρουσία εστίας, υποδεικνύοντας ανθρώπινη δραστηριότητα σε εκείνη την περιοχή. Σύγχρονο με αυτήν την πλατεία ήταν το ωοειδές θεμέλιο όπου τοποθετήθηκε το γλυπτό, γεγονός που υποδηλώνει έναν ολοκληρωμένο χωροταξικό σχεδιασμό κατά την Προκλασική περίοδο.
Η ερευνητική ομάδα, με επικεφαλής τους αρχαιολόγους Manuel Pérez Rivas, Susana Echeverría Castillo, Wendy Lorena Pérez Mezquita και David Alejandro Ferman Valor, θα προχωρήσει στη μεταφορά του ευρήματος στο εργαστήριο του έργου για την πλήρη συντήρηση και εξειδικευμένη ανάλυσή του.
Η εν εξελίξει έρευνα θα εμπλουτιστεί με εθνογραφικά δεδομένα και συγκριτικές μελέτες από άλλες αρχαιολογικές έρευνες που έχουν δημοσιευθεί σχετικά με δείκτες που βρέθηκαν σε τελετουργικούς ή χώρους συνάθροισης.
Σε αυτό το πλαίσιο, θα γίνουν παραλληλισμοί με τελετουργικά αντικείμενα από μεταγενέστερες περιόδους, όπως τα ειδώλια-θυμιατήρια από κεραμικό υλικό που έχουν αναφερθεί σε ναούς της Υστεροκλασικής περιόδου (900–1521 μ.Χ.), τα οποία αποτελούν απτή απόδειξη της ύπαρξης τελετουργικών ή χώρων συνάντησης ήδη από τα πρώιμα , διαμορφωτικά στάδια του πολιτισμού των Μάγια.
Αυτό το γλυπτό μνημείο με τον ηλικιωμένο άρχοντα δεν είναι ένα μεμονωμένο αντικείμενο, αλλά ένα βασικό στοιχείο ενός αρχιτεκτονικού συγκροτήματος που προορίζεται για συγκεκριμένες και υψηλού επιπέδου κοινοτικές δραστηριότητες.
Η ανακάλυψή του θα συμβάλει καθοριστικά στην υποστήριξη συγκριτικών αναλύσεων, προσφέροντας μια πιο ακριβή προσέγγιση που θα βοηθήσει στην κατανόηση της χρήσης του χώρου και της φύσης των δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνταν σε αυτά τα αρχιτεκτονικά συγκροτήματα, ρίχνοντας νέο φως στις κοινωνικοπολιτικές και θρησκευτικές πρακτικές των αρχαίων Μάγια της Προκλασικής περιόδου, στο βορειοδυτικό Γιουκατάν.