Θολώνει το κλίμα της ελληνοτουρκικής προσέγγισης ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, θέλοντας να ικανοποιήσει τους ακραίους υποστηρικτές του ενόψει των εκλογών της 14ης Μαΐου. Την περασμένη εβδομάδα, ο Ερντογάν επανέφερε στην ατζέντα τη «Γαλάζια Πατρίδα», ενώ το προεκλογικό μανιφέστο του κόμματός του, που δόθηκε στη δημοσιότητα, επαναφέρει το σύνολο των μονομερών διεκδικήσεων και αιτιάσεων της Αγκυρας στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο.
Ταυτόχρονα, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου ζήτησε να προσφύγουμε στη Χάγη για όλα τα θέματα που θέτει η Τουρκία, δηλαδή αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, κυριαρχία στα νησιά, γκρίζες ζώνες και εύρος εναέριου χώρου. Ενα αίτημα στο οποίο, όπως έλεγαν διπλωματικές πηγές, καμία ελληνική κυβέρνηση δεν πρόκειται να συναινέσει.
Απειλές
Ωστόσο, το θέμα της προσφυγής στη Χάγη, όπως το έθεσε ο Τσαβούσογλου, προκαλεί προβληματισμό. Αφού αναφέρθηκε σε αποστρατιωτικοποίηση νησιών, σε θέματα κυριαρχίας, εναέριου χώρου και επέκτασης των χωρικών υδάτων, ο Τούρκος υπουργός δήλωσε ότι «όλα αυτά τα θέματα είναι ζητήματα διαφορών που δεν επιλύονται εδώ και πολλά χρόνια. Πρέπει να αποφασίσουμε πώς θα τα επιλύσουμε. Θα κάνουμε μία-μία διαβούλευση; Kατά την άποψή μου, πρέπει να τα συζητήσουμε όλα ως πακέτο», είπε ο Μ. Τσαβούσογλου και προσέθεσε: «Θα πάμε σε διεθνές δικαστήριο. Και δεν πρέπει να είμαστε επιλεκτικοί, πρέπει να προσφύγουμε για όλα τα θέματα». Απείλησε μάλιστα πως η ένταση θα επανέλθει αν υπάρξει καθυστέρηση στη διαπραγμάτευση.
«Σεβόμαστε»
Την ίδια στιγμή, σε εντελώς διαφορετικό μήκος κύματος κινήθηκε ο Τούρκος υπουργός Αμυνας Χουλουσί Ακάρ. Στην τελετή παράδοσης του νεότευκτου τουρκικού αεροπλανοφόρου «Anadolou», ο Χ. Ακάρ δήλωσε ότι η Τουρκία σέβεται τους γείτονές της. «Σεβόμαστε τα δικαιώματα όλων των γειτόνων μας. Στόχος μας είναι να διατηρήσουμε τις σχέσεις μας με όλες τις χώρες, ιδιαίτερα με την Ελλάδα, μέσω φιλικού διαλόγου. Υπάρχει μια πολύ θετική ατμόσφαιρα με την Ελλάδα, θέλουμε να τη διατηρήσουμε», σημείωσε. Λίγες ημέρες νωρίτερα, ο Χ. Ακάρ είχε κάνει λόγο και για επέκταση του μορατόριουμ ασκήσεων στο Αιγαίο έως το φθινόπωρο. Διπλωματικές πηγές επισημαίνουν ότι, παρά την επαναφορά της ατζέντας της «Γαλάζιας Πατρίδας» και των διεκδικήσεων στο προσκήνιο, επί του πεδίου δεν έχει αλλάξει κάτι, καθώς υπερπτήσεις και παραβιάσεις δεν γίνονται.
Αντίθετα, σε πρακτικό επίπεδο, είναι εμφανής η επιθυμία των Τούρκων να διατηρηθεί το καλό κλίμα. Οπως λένε στελέχη του υπουργείου Εξωτερικών, οι Τούρκοι αξιωματούχοι έκαναν ό,τι ήταν δυνατόν για να διευκολύνουν την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Ν. Δένδια στην Ιμβρο τη Μεγάλη Παρασκευή, ώστε να παραστεί στη Λειτουργία που τελεί κάθε δέκα χρόνια εκεί ο Οικουμενικός Πατριάρχης. Η Αθήνα δεν θεωρεί ότι θα υπάρξει κάποια αλλαγή στη στάση της Τουρκίας, τουλάχιστον έως το πέρας των εκλογικών αναμετρήσεων στις δύο χώρες, και ελπίζει ότι θα είναι δυνατόν να επεκταθεί αυτή η ηρεμία έως το φθινόπωρο. Μάλιστα, σχεδιάζονται νέα μέτρα στη θετική ατζέντα και επανέναρξη του διαλόγου για τα ΜΟΕ, ώστε το καλό κλίμα να διατηρηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο.
Ωστόσο, οι προοπτικές για την έναρξη ενός διαλόγου με την Τουρκία που θα φέρει αποτελέσματα την περίοδο μετά τις εκλογές δεν εμφανίζονται ευοίωνες στην περίπτωση που η Αγκυρα επιμείνει στην ατζέντα που έθεσε στο τραπέζι ο Τσαβούσογλου. Οι Τούρκοι γνωρίζουν άλλωστε πως με τη δήλωση του Ευάγγελου Βενιζέλου, από το 2015, η Ελλάδα έχει εξαιρέσει από τη δικαιοδοσία της Χάγης ζητήματα που σχετίζονται με την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών και ότι δεν πρόκειται να συζητήσει θέματα κυριαρχίας. Πέρα από αυτό, άλλωστε, είναι πολύ πιθανόν το καλό κλίμα να χαλάσει ακόμα και μέσα στην προεκλογική περίοδο, αφού φαίνεται πως ο Ερντογάν, μετά την παράδοση του «Anadolou» και το προεκλογικό του μανιφέστο, θέλει να βάλει στην προεκλογική ατζέντα και την Κύπρο. Την Τρίτη μετά το Πάσχα επισκέπτεται τα κατεχόμενα για να παραστεί σε φιέστα που οργανώνει το καθεστώς για τα εγκαίνια ενός νέου τερματικού σταθμού στο παράνομο αεροδρόμιο του Τύμπου.
Πάνω στο σαμάρι του μουλαριού
Γραμμένο στο γόνατο ή πάνω στο σαμάρι του μουλαριού (ενώ ήταν εν κινήσει). Αυτό λέγαμε, όταν ακόμα είχαμε μουλάρια στα χωριά μας, για ένα κείμενο που ήταν κακογραμμένο και ακαταλαβίστικο. Η στρατηγική ενός κράτους δεν γράφεται ούτε στο γόνατο ούτε πάνω στο σαμάρι ενός εν κινήσει μουλαριού. Είναι μια μακροχρόνια, επίπονη και συνεχής διαδικασία πρόσληψης και ανάλυσης των γεωπολιτικών δεδομένων από τους αρμόδιους φορείς του κράτους, τους ακαδημαϊκούς, τα κόμματα και από προσωπικότητες γνώστες του θέματος, η οποία μετουσιώνεται σε εθνική στρατηγική, που υλοποιείται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Και η εθνική στρατηγική των σοβαρών κρατών δεν αλλάζει ριζικά, απλώς διαφοροποιείται στον βαθμό που διαφοροποιούνται διάφορα δεδομένα.
Οι δομές του τουρκικού κράτους, κληρονόμου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία και αυτή κληρονόμησε την υψηλή στρατηγική του Βυζαντίου, βάσει της οποίας κατέστη ίσως η μακροβιότερη αυτοκρατορία στην ιστορία της ανθρωπότητας, με εξαίρεση την περίπτωση της Κίνας, «κουβαλούν» τη μνήμη της υψηλής στρατηγικής των προαναφερθεισών δύο αυτοκρατοριών. Και στη μνήμη αυτή οφείλεται η λειτουργία των κρατικών θεσμών και του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, όπου μετουσιώνεται η εθνική στρατηγική της Τουρκίας. Σε ό,τι αφορά το σκέλος της εθνικής στρατηγικής που αφορά την Κύπρο και την Ελλάδα, αυτό συνίσταται στα εξής:
Ανάκτηση της Κύπρου: Αυτό θα γίνει με βάση το στρατηγικό σχέδιο του καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Νιχάτ Ερίμ, που υπέβαλε το 1956, ως σύμβουλός του, στον τότε πρωθυπουργό Αντνάν Μεντερές. Το σχέδιο εκείνο εφαρμόζεται κατά γράμμα από όλες τις τουρκικές κυβερνήσεις.
Προσάρτηση της δυτικής Θράκης: Η οθωμανική Βουλή, πριν διαλυθεί και μεταφερθεί στην Αγκυρα, όπου λειτούργησε υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ ως «Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση», στην τελευταία της συνεδρίαση στις 28 Ιανουαρίου του 1920, ψήφισε τον «Εθνικό Ορκο», που ήταν η εθνική στρατηγική ως παρακαταθήκη για τις επόμενες κυβερνήσεις. Το τρίτο άρθρο του «Εθνικού Ορκου» αναφέρει τα εξής για τη δυτική Θράκη: «Το καθεστώς της περιοχής της δυτικής Θράκης θα καθοριστεί με την ψήφο των κατοίκων της».
Ως γνωστόν, ο Ισμέτ Ινονού, ως επικεφαλής διαπραγματευτής της Τουρκίας στη Λωζάννη, κατάφερε και κράτησε μουσουλμανική μειονότητα στη δυτική Θράκη, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να υλοποιηθεί ο «Εθνικός Ορκος». Και έκτοτε κάνει ό,τι πρέπει στη μουσουλμανική μειονότητα, με την ακατανόητη ανοχή του ελληνικού κράτους, για να πετύχει σε βάθος χρόνου τον στόχο της. Διχοτόμηση του Αιγαίου: Σε χάρτη που είναι προσαρτημένος στον «Εθνικό Ορκο», τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου παρουσιάζονται ως τουρκικά. Η αμφισβήτησή τους ξεκίνησε από τη δεκαετία του 1960, όταν Τούρκοι ακαδημαϊκοί, σε συνεργασία με το τουρκικό ΥΠΕΞ, άρχισαν να δημοσιεύουν «ακαδημαϊκές μελέτες» με τη θεωρία ότι τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδα, επειδή «επικάθηνται της τουρκικής υφαλοκρηπίδας».
Ακολούθησαν το Πρωτόκολλο της Βέρνης, η Συμφωνία του Νταβός, του casus belli, οι «γκρίζες ζώνες» και η Διακήρυξη της Μαδρίτης, η θεωρία των «υπό ελληνική κατοχή 18 τουρκικών νησιών του Αιγαίου», η «Γαλάζια Πατρίδα» και το «τουρκολιβυκό μνημόνιο», η αμφισβήτηση της κυριαρχίας των νησιών του ανατολικού Αιγαίου, εν όσω είναι στρατιωτικοποιημένα, όλα ενταγμένα σε μια εθνική στρατηγική που δεν είναι γραμμένη «στο σαμάρι του εν κινήσει μουλαριού», με στόχο πάντα τη διχοτόμηση του Αιγαίου, χωρίς να σημαίνει ότι στη συνέχεια θα σταματήσουν οι διεκδικήσεις για το άλλο μισό. Αλήθεια, τι από τα παραπάνω έχει αλλάξει, για να πιστέψει έστω και ένας Ελληνας ότι όντως έχει «ανοίξει παράθυρο ευκαιρίας» για να λύσουμε τα προβλήματά μας με την Τουρκία, που για μας είναι ένα, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας-ΑΟΖ, αλλά για την Τουρκία είναι «πακέτο», όπως μας υπενθύμισαν προχθές ο κύριος Τσαβούσογλου και ο Ερντογάν, με το προεκλογικό μανιφέστο του κόμματός του. Αλήθεια, η ελληνική εθνική στρατηγική πού είναι γραμμένη;
Μετά τις εκλογές και προς φθινόπωρο οι κινήσεις στα ελληνοτουρκικά
Ενας μήνας απομένει για τις πολύ κρίσιμες και οριακές προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές στην Τουρκία, ενώ εξακολουθούν να επικρατούν αβεβαιότητα και «ομίχλη» σχετικά με το αποτέλεσμα, με τις έρευνες των όχι αξιόπιστων δημοσκοπικών εταιρειών, το ενδεχόμενο δεύτερης αναμέτρησης δύο εβδομάδες μετά τη 14η Μαΐου, ως και άλλων αστάθμητων παραγόντων και εσωτερικών παραμέτρων σε μια χώρα η οποία εξακολουθεί να έχει υπολογίσιμα οικονομικά προβλήματα, αλλά και έντονες «πιέσεις» μετά τα διαδοχικά και καταστροφικά χτυπήματα του Εγκέλαδου σε 10 επαρχίες στα νοτιοανατολικά της. Αίσθηση προκαλεί η μέχρι σήμερα σχετικά ήρεμη προεκλογική διαδικασία, ενώ ο Ερντογάν φέρεται να έχει «κλείσει την ψαλίδα», ενώ, μέσω διαφόρων γεγονότων, πρωτοβουλιών κ.λπ., να είναι τουλάχιστον αρκετά πλησίον του ατονικού, προβληματικού και μη χαρισματικού υποψηφίου της Εθνικής Συμμαχίας.
Σε ό,τι αφορά το εξωτερικό τοπίο, έχει βελτιώσει σημαντικά τις διμερείς σχέσεις της Τουρκίας με την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και την Αρμενία, παρά τις προκλητικές ενέργειες των ισραηλινών Αρχών ασφαλείας στο τέμενος του Αλ Ακτσά στην ανατολική Ιερουσαλήμ δεν εμφανίστηκε εμπρηστικός και λεκτικά σφοδρότατα επιθετικός (όπως στο παρελθόν), συνέδραμε στην τυπική αποδοχή της Φινλανδίας ως 31ου κράτους-μέλους του ΝΑΤΟ (αφήνοντας για μετά τις εκλογές το αντίστοιχο σουηδικό αίτημα), ενώ εξακολουθεί να προβάλλει τον ρόλο της Τουρκίας στα θέματα του επισιτιστικού διαδρόμου μέσω της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και τη διαμεσολάβηση στην ανταλλαγή αιχμαλώτων μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Προβληματική, κατά την προσωπική μου άποψη, είναι η τετραμερής τον άλλο μήνα στη
Μόσχα, μεταξύ Ρωσίας, Τουρκίας, Συρίας και Ιράν. Εξακολουθεί περίτεχνα να «εκμεταλλεύεται» πολιτικά ορισμένα υπολογίσιμα για τον ρόλο της Τουρκίας θέματα, όπως η επικείμενη εκδήλωση στις 27 Απριλίου του πυρηνικού σταθμού του Ακουγιού (με ρωσική συνδρομή), καθώς και η πρόσφατη ενεργοποίηση του ειδικού πλοίου/αμφίβιων αποστολών και όχι μόνο «Anadolu», αναφέροντας την ισχυρή αμυντική βιομηχανία έως και την εγχώρια παραγωγή ενός ευρύτατου φάσματος εξοπλιστικών προγραμμάτων, με έντονα εξωστρεφή τάση και εξαγωγικές προεκτάσεις σε διάφορα κράτη. Στην ομιλία του δεν παρέλειψε να αναφερθεί σε «Γαλάζια Πατρίδα», σε αποστολές του πλοίου σε διάφορες θάλασσες, στον «τουρκικό αιώνα», έως και στην ειδική και ξεχωριστή περίπτωση ότι στο κατάστρωμα του πλοίου θα προσνηώνονται και απονηώνονται μη επανδρωμένα αεροσκάφη διαφόρων κατηγοριών (αφού λόγω αγοράς S-400 η χώρα του δεν είναι στο πρόγραμμα των F-35 όπως είχε αρχικά προγραμματιστεί).
Η Αγκυρα είναι σε τροχιά αισθητής βελτίωσης των σχέσεων με την Αθήνα, κάτι που είναι (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) εμφανές από τις δηλώσεις Ερντογάν, έως έναν βαθμό από τον υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου και από τα αρκετά καλά λόγια για εποικοδομητική στρατιωτική συνεργασία σε πολλά επίπεδα από τον υπουργό Αμυνας Χουλουσί Ακάρ. Οι προκλητικές αεροναυτικές ενέργειες (παραβιάσεις, υπερπτήσεις κ.ά.) έχουν μηδενιστεί, ακραίες δηλώσεις Σοϊλού και Τσελίκ δεν είναι πλέον καθημερινότητα και μένει να δούμε πώς τα πράγματα θα εξελιχθούν και με ποιον μετά τις εκλογές. Το κλίμα είναι θετικό για επαφές, αλλά να δούμε προσεχώς πώς θα προχωρήσουν τα πράγματα.
Στα θετικά η επικαιροποίηση και χρονική επέκταση του μνημονίου Παπούλια-Γιλμάζ, η ακύρωση ή υποβάθμιση των διακλαδικών και κλαδικών ασκήσεων στο Αιγαίο, οι προσεχείς επαφές στο ΝΑΤΟ, η οικονομική διπλωματία κ.ά. Συμπερασματικά, μετά τις ελληνικές και τις τουρκικές εκλογές -και μέσα στο φθινόπωρο- είναι πολύ πιθανό να δούμε και να αξιολογήσουμε προς τα πού οδηγούνται τα πράγματα και πώς θα ουσιαστικοποιηθεί το καλό κλίμα, που ξαφνικά εμφανίστηκε στο προσκήνιο. Και όλα αυτά εν μέσω επικείμενων πολύ σοβαρών εξελίξεων στα ουκρανορωσικά.
