Θύελλα αντιδράσεων προκαλεί η απόφαση του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να μετατρέψει την ιστορική βυζαντινή Μονή της Χώρας σε τζαμί. Πέρα από τις πολιτικές αντιδράσεις που επισύρει μια τέτοια απόφαση, κορυφαίοι πανεπιστημιακοί και άνθρωποι των γραμμάτων, γνώστες της ιστορικής αξίας του μνημείου, αναφέρουν στη Realnews ότι πρόκειται για μια προκλητική ενέργεια που δεν θίγει μόνο την Ελλάδα, αλλά ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα.
Μάλιστα, δεν διστάζουν να χαρακτηρίσουν «καταστροφικό γεγονός» τη μετατροπή της μονής σε τζαμί, εκτιμώντας ότι με αυτόν τον τρόπο το μνημείο θα ζημιωθεί, καθώς οι νέοι μελετητές δεν θα έχουν πρόσβαση στα μοναδικά έργα τέχνης που φιλοξενούνται στο εσωτερικό του. Μετά τον βυζαντινό ναό της Αγίας Σοφίας, που λειτουργούσε ως μουσείο για 79 χρόνια και μετατράπηκε σε τζαμί, η Μονή της Χώρας, γνωστή σήμερα ως Καριγιέ Τζαμί (Κariye Camii), στην Κωνσταντινούπολη, αποτελεί τη συνέχεια της πολιτικής από τη γειτονική χώρα, που δείχνει να μη σέβεται την ιστορία των κορυφαίων μνημείων. Η απόφαση μετατροπής του μουσείου της Μονής της Χώρας σε τζαμί είχε ληφθεί από τον Τούρκο Πρόεδρο το 2020, μαζί με αυτή για την Αγία Σοφία.
Αμέσως είχαν ξεκινήσει οι προετοιμασίες, αλλά στη συνέχεια «πάγωσαν» προκειμένου, όπως είχε γίνει τότε γνωστό, να πραγματοποιηθούν έργα αποκατάστασης. Τα έργα αυτά ολοκληρώθηκαν τελικά μετά από τριάμισι χρόνια και σύμφωνα με τουρκικά δημοσιεύματα, το μνημείο επισήμως πλέον από τη Δευτέρα του Πάσχα λειτουργεί ως τζαμί.
Η Μονή της Χώρας είναι το σημαντικότερο μνημείο της εποχής των Παλαιολόγων. Λόγω των μοναδικών εικονογραφικών στοιχείων του, αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα καλλιτεχνικά δημιουργήματα της βυζαντινής τέχνης. Σήμερα, τα ψηφιδωτά της μονής περιλαμβάνονται μεταξύ των καλύτερα σωζόμενων δειγμάτων της βυζαντινής τέχνης που υπάρχουν στη σημερινή Τουρκία. Εδώ και δεκαετίες, οι ειδικοί βυζαντινολόγοι έχουν χαρακτηρίσει το μνημείο ως τρισδιάστατο έργο τέχνης, καθώς τα μοναδικά ψηφιδωτά του και οι τοιχογραφίες του μοιάζουν σαν να κυριαρχούν στον χώρο. Η ίδρυση του βυζαντινού χριστιανικού μοναστηριού τοποθετείται στον 6ο αιώνα, αλλά απέκτησε τη σημερινή του μορφή στις αρχές του 14ου αι. από τον λόγιο Θεόδωρο Μετοχίτη. Κατά τον 16ο αιώνα η μονή, που βρίσκεται νότια του Κεράτιου Κόλπου και σε κοντινή απόσταση από τα θεοδοσιανά τείχη, μετατράπηκε από τους Οθωμανούς σε τζαμί και το 1947 λειτούργησε ως μουσείο. Μετά από απόφαση του τουρκικού Ανώτατου Δικαστηρίου, το 2019, μετατρέπεται και πάλι σε τζαμί, προκαλώντας την αντίδραση ιστορικών, διεθνολόγων και βυζαντινολόγων από την Ελλάδα και την Ευρώπη.
Η εκκλησία της Χώρας χτίστηκε ως τμήμα μονής μεταξύ των ετών 1316 και 1321 από τον βυζαντινό πολιτικό Νικόλαο Μεσαρίτη. Διαθέτει την πιο γνωστή και καλύτερα διατηρημένη ακολουθία βιβλικών ψηφιδωτών (στο κυρίως σώμα του ναού και στους νάρθηκές του) και τοιχογραφίες στο πλαϊνό ταφικό παρεκκλήσι που έχουν διατηρηθεί από τη βυζαντινή εποχή. Εδώ και πολλά χρόνια είναι προσβάσιμη σε τουρίστες και μελετητές -και φυσικά στους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης- ως μη θρησκευτικό μουσείο. Ποτέ δεν προοριζόταν για τζαμί και είναι ακατάλληλη για τον σκοπό αυτό, αφού χτίστηκε για να φιλοξενήσει την ορθόδοξη ιεροτελεστία. Δεν ξέρω πώς θα φιλοξενηθούν οι αλλόθρησκοι επισκέπτες, εάν η εκκλησία μετατραπεί σε τζαμί, αλλά ως ένα από τα κορυφαία τουριστικά αξιοθέατα της πόλης, και σίγουρα με τα καλύτερα διατηρημένα μωσαϊκά και νωπογραφίες από τη βυζαντινή εποχή στην Τουρκία, θα ήταν καταστροφικό αν απαγορευόταν η πρόσβαση σε διεθνείς μελετητές και τουρίστες από όλον τον κόσμο.
Η ισλαμοποίηση κεφαλαίων της βυζαντινής ιστορίας, που αποσπώνται από τον μουσειακό κόσμο και ρίχνονται στη μάχη της κατάκτησης του περιφερειακού και παγκόσμιου μουσουλμανικού ακροατηρίου, έχει καταστεί χαρακτηριστικό στοιχείο του καθεστώτος Ερντογάν. Η εμβληματική πράξη μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί το 2020 δίχασε τον πλανήτη. Η μετατροπή, επίσης το 2020, της Μονής της Χώρας ολοκληρώθηκε προ ημερών, με το επίσημο άνοιγμά της ως μουσουλμανικού οίκου λατρείας. Είναι και η μονή Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς που λειτουργούσε από τη δεκαετία του 1940 ως μουσείο. Πρόκειται για συστηματική τουρκική πολιτική που μας αφορά. Βεβαίως, το ζήτημα δεν είναι διμερές, αλλά παγκόσμιο: αφορά την πολιτισμική κληρονομιά της ανθρωπότητας. Ωστόσο, για την Ελλάδα έχει ιδιαίτερη σημασία, σε δύο επίπεδα. Πρώτον, διότι η εξωτερική πολιτική του ελληνικού κράτους οφείλει να αναφέρεται και στη διάσταση του Ελληνισμού, κομμάτι του οποίου είναι η βυζαντινή χριστιανική ορθόδοξη παράδοση. Δεύτερον, διότι η ισλαμοποίηση της Ιστορίας προστίθεται σε μια μακρά λίστα τουρκικών διεκδικήσεων και πρωτοβουλιών που συγκροτούν την ατζέντα των ελληνοτουρκικών, όπως την αντιλαμβάνεται η Άγκυρα. Και όπως πλέον σχεδιάζει να τη διδάσκει στα σχολεία, κοινωνικοποιώντας και τις νέες γενιές σε αναθεωρητικά ιδεολογήματα, όπως αυτό της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Είναι θλιβερό κάθε γεγονός που οδηγεί στην καταστροφή καλλιτεχνικών, ιστορικών κληροδοτημάτων στο όνομα κάθε θρησκευτικής λατρείας που τοποθετεί τις λατρευτικές της ανάγκες πάνω από τον ανθρώπινο πολιτισμό. Το ασβέστωμα των λαμπρών ψηφιδωτών και τοιχογραφιών της Μονής της Νέας Χώρας προδίδει τύφλωση και φανατισμό στην υπηρεσία ενός αμφιλεγόμενου καθεστώτος. Πέρα από αυτό, στον τομέα της πολιτικής η κίνηση αυτή των τουρκικών Αρχών σηματοδοτεί σοβαρά ζητήματα στις σχέσεις με την Ελλάδα. Παραμονές της επίσκεψης του Έλληνα πρωθυπουργού στην Τουρκία, η κυβέρνηση και οι Αρχές της τελευταίας κάνουν ό,τι μπορούν για να επιδείξουν την περιφρόνησή τους απέναντι στη χώρα μας και σε ό,τι σχετίζεται με αυτή. Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Η επίσκεψη, όμως, θα γίνει. Οι προκλήσεις της γειτονικής χώρας δεν επηρεάζουν την ελληνική εξωτερική πολιτική. Το θέμα της Νέας Χώρας είναι -λέει το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών θέμα της διεθνούς κοινότητας. Άρα, μπορούμε να συμπεράνουμε, η Ελλάδα δεν θίγεται ευθέως από αυτό.
Η μετατροπή της Μονής της Χώρας σε εν λειτουργία τζαμί ήταν αναμενόμενη από τη στιγμή που είχε ανακοινωθεί, το 2020. Το χρονικό της ανακοίνωσης μπορεί να ξάφνιασε, αλλά έχει περισσότερο να κάνει με τις πολιτικές δυναμικές και εξελίξεις εντός Τουρκίας, παρά με την επίσκεψη εργασίας του Έλληνα πρωθυπουργού στην Άγκυρα τη Δευτέρα 13 Μαΐου. Εξηγούμαι: Τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών της 31ης Μαρτίου στην Τουρκία οδήγησαν τον ίδιο τον Πρόεδρο Ερντογάν στη μεγαλύτερη ήττα από τότε που ανέλαβε την εξουσία, το 2002. Οι αναλύσεις των αποτελεσμάτων δείχνουν μια βαθιά λαϊκή δυσαρέσκεια με τη συνεχιζόμενη οικονομική κρίση που βιώνει ο τουρκικός λαός. Με άλλα λόγια, για να μπορέσει να διατηρήσει και να ξανακερδίσει τον βασικό κορμό των συντηρητικών, θρησκευόμενων και εθνικιστικών ψηφοφόρων του, ο Πρόεδρος Ερντογάν έχει επαναφέρει τα ζητήματα της ισλαμικής ιδεολογικής του κοσμοθεωρίας, στην οποία εντάσσεται η λειτουργία της Μονής της Χώρας ως τζαμί, όπως και η πρόσφατη θερμή υποδοχή του ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια, η παθιασμένη στήριξη των αιτημάτων των Παλαιστινίων και η καταδίκη του Ισραήλ ή ακόμα και η συμπερίληψη στο υπό διαβούλευση νομοσχέδιο για την προώθηση μιας παιδείας βασισμένης σε θρησκευτικές αξίες ταυτόχρονα με την ενσωμάτωση της διδασκαλίας της «Γαλάζιας Πατρίδας» στα μαθήματα Γεωγραφίας. Η τουρκική κυβέρνηση γνωρίζει ότι οποιαδήποτε διαμαρτυρία από ελληνικής πλευράς για το νέο στάτους της Μονής της Χώρας θα έχει την ίδια τύχη με τις διαμαρτυρίες που ακολούθησαν τη μετατροπή σε τζαμί της Αγίας Σοφίας το καλοκαίρι του 2020. Με άλλα λόγια, η απόφαση αυτή δύσκολα θα αλλάξει, με την τουρκική κυβέρνηση να επικαλείται το δικαίωμα της Τουρκίας να νομοθετεί ως κυρίαρχο κράτος εντός της επικράτειάς της.
Με το βλέμμα στο κοινωνικό Ισλάμ
Πώς ερμηνεύουν Τούρκοι αναλυτές στην «R» την απόφαση του Ερντογάν να μετατρέψει τη Μονή της Χώρας σε τζαμί
H μετατροπή της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη σε τζαμί σηματοδοτεί ακόμα μια κίνηση «καλής θέλησης» του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προς το συντηρητικό ισλαμικό μέρος της τουρκικής κοινωνίας και εντάσσεται σε μια ευρύτερη προσπάθεια της κυβέρνησής του να διατηρήσει τα ερείσματα στο συντηρητικό πολιτικό και κοινωνικό Ισλάμ στην Τουρκία. Έτσι ερμηνεύουν την απόφαση για μετατροπή της μονής σε τζαμί Τούρκοι αναλυτές με τους οποίους συνομιλεί η Realnews, σημειώνοντας ότι η συγκεκριμένη απόφαση είχε ήδη ληφθεί από το 2020, την ίδια χρονιά της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Η χρονική συγκυρία της μετατροπής της Μονής της Χώρας σε τζαμί, μετά από περίπου τέσσερα χρόνια έργων συντήρησης του χώρου, σύμφωνα με το επίσημο αφήγημα, δεν είναι τυχαία.
Ο Ερντογάν βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπος με έναν αυξανόμενο κίνδυνο που προέρχεται από τη συντηρητική ισλαμική πτέρυγα, η οποία πέτυχε μια σημαντική νίκη στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές, με το ισλαμικό κόμμα της Εκ Νέου Ευημερίας (YRP) να αναδεικνύεται ως ένας δυνάμει πόλος έλξης των απογοητευμένων συντηρητικών ισλαμιστών, που παίρνουν όλο και μεγαλύτερες αποστάσεις από το ΑΚΡ. Αμέσως μετά τις δημοτικές εκλογές και κάτω από το βάρος των σθεναρών επικρίσεων από το YRP και τον αρχηγό του, Φατίχ Ερμπακάν, γιο του θεωρούμενου ως «πατέρα» του τουρκικού πολιτικού Ισλάμ Νετσμετίν Ερμπακάν, ο Ερντογάν αναγκάστηκε άμεσα να αλλάξει πολιτική απέναντι στο Ισραήλ. Προχωρώντας σε ένα εμπορικό εμπάργκο εις βάρος του Τελ Αβίβ, ο Τούρκος Πρόεδρος προσπάθησε να αποκρούσει τις επικρίσεις του YRP, σύμφωνα με τις οποίες η Άγκυρα δεν κάνει τίποτα στην πράξη για να στηρίξει τους Παλαιστινίους της Γάζας και για να πλήξει το Ισραήλ.
Πολιτικοί αναλυτές στην Τουρκία εκτιμούν ότι το YRP έχει μια δυνάμει εκλογική βάση που φτάνει σχεδόν το 15% και ότι η νίκη του στις δημοτικές εκλογές ενδέχεται να είναι η αρχή της δημιουργίας μιας «ισλαμικής αντιπολίτευσης» στην «πίσω αυλή» του ΑΚΡ. Μέσα στους νέους αυτούς συσχετισμούς δυνάμεων στην Τουρκία, το ΑΚΡ και ο Ερντογάν διατηρούν και ενισχύουν τον πολιτισμικό πόλεμο, με βασικό στόχο να δείξουν ότι δεν έχουν χάσει την ισλαμική τους ταυτότητα και ότι εξακολουθούν να υπερασπίζονται τα ισλαμικά ιδεώδη. Tην ίδια ώρα, ενόψει της φιλοδοξίας του Τούρκου Προέδρου να προχωρήσει σε μια εκ βάθρων συνταγματική μεταρρύθμιση για την οποία έχει ανάγκη τη στήριξη και του ισλαμικού YRP, το ΑΚΡ βρίσκεται εν μέσω μιας εσωτερικής διαμάχης ανάμεσα στους συντηρητικούς ισλαμιστές, που επιθυμούν την ενίσχυση των ισλαμικών στοιχείων της κοινωνίας, με αιχμή του δόρατος την «αντίσταση» στα κινήματα του φεμινισμού και των ΛΟΑΤΚΙ, και στους λιγότερο συντηρητικούς, που επιθυμούν να δουν μια νέα στροφή του ΑΚΡ σε πιο «φιλελεύθερες» πολιτικές.
Ο «πόλεμος των μνημείων», όπως πολλοί αναλυτές έχουν δηλώσει στην «R», βρίσκει τις ρίζες του στο παρελθόν και στη διαχρονική σύγκρουση ανάμεσα στους κεμαλιστές και τους ισλαμιστές. Ήδη από την δεκαετία του ’60, ο πρώιμος ισλαμιστής και εθνικιστής ποιητής και διανοούμενος Νετζίπ Φαζίλ Κισάκιουρεκ, για τον οποίο ο Ερντογάν έχει επανειλημμένως εκφράσει τον θαυμασμό του, είχε δημόσια εκφράσει την απέχθειά του για τη μουσειοποίηση της Αγίας Σοφίας και άλλων χριστιανικών μνημείων. «Η Αγία Σοφία ξεριζώνεται από το πνεύμα της από τα χέρια των λεγόμενων Τούρκων… Από τους τοίχους της ξύνουν το όνομα του Αλλάχ και τα ιερά ονόματα των προφητών του. Οι εσωτερικοί σοβάδες αφαιρούνται για να αποκαλυφθούν οι ειδωλολατρικές εικόνες (ορθόδοξα ψηφιδωτά που καλύφθηκαν από τους Οθωμανούς κατακτητές) και μετατρέπεται σε μουσείο για να αποκαλυφθεί το μεγαλείο του σταυρού αντί της ημισελήνου. Με άλλα λόγια, μετατρέπεται σε σαρκοφάγο όπου θάβεται το Ισλάμ», είχε γράψει ο Κισάκιουρεκ το 1965.
Αργότερα, ο Νετσμετίν Ερμπακάν είχε και αυτός εκφράσει την αντίθεσή του όσον αφορά τη μετατροπή τη Αγίας Σοφίας σε μουσείο, ζητώντας «το κάλεσμα για προσευχή να απαγγέλλεται στην Αγία Σοφία». Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί το 2020 είχε βρει σύμφωνο το 70,7% των ψηφοφόρων του ΑΚΡ και το 81,9% του τότε βασικού συντηρητικού ισλαμικού κόμματος SP. Σύμφωνα με άλλη δημοσκόπηση του ΑΚΡ, το 90% των ψηφοφόρων του κόμματος και των εθνικιστών συμμάχων του στο ΜΗΡ ήταν υπέρ της μετατροπής σε τζαμί. Μετά τις βουλευτικές και προεδρικές εκλογές, ορισμένοι αναλυτές εκτιμούσαν ότι η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί είχε διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη συσπείρωση των ακραίων ισλαμιστών υπέρ του ΑΚΡ και του Ερντογάν. Σήμερα, με το συντηρητικό Ισλάμ να κινδυνεύει να μετατραπεί σε «πονοκέφαλο» για τον Ερντογάν, η μετατροπή της Μονής της Χώρας σε τζαμί αποτελεί ακόμα μια στρατηγική κίνηση του Τούρκου Προέδρου, με σκοπό να νομιμοποιήσει τα ισλαμικά του διαπιστευτήρια.
Διαβάστε εδώ το δημοσίευμα της Realnews
Διαβάστε εδώ το δημοσίευμα της Realnews
Διαβάστε εδώ το δημοσίευμα της Realnews
