Της Μαρίας Δαμανάκη
Υπάρχει μια παροιμία που μου αρέσει: «Αν θέλεις να πας κάπου γρήγορα, πήγαινε μόνος σου. Αν θέλεις να πας μακριά, πήγαινε μαζί με άλλους»Σκέφτηκα αυτή την παροιμία, όταν βρισκόμουν στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις των Ηνωμένων Εθνών για τη νέα Συνθήκη για την Ανοικτή Θάλασσα, προεδρεύοντας στην επιτροπή για τη Γαλάζια Ανάπτυξη. Η Ανοικτή Θάλασσα – το τμήμα του ωκεανού όπου δεν υφίσταται κυριαρχική εξουσία οποιουδήποτε κράτους- καλύπτει σχεδόν το 50% του πλανήτη. Η προτεινόμενη συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών αποσκοπεί στη θέσπιση κατευθυντήριων γραμμών “για τη διατήρηση και την αειφόρο χρήση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας”. Ακολουθούν ακόμα τρεις διαπραγματευτικές περίοδοι και στόχος είναι η υπογραφή της συνθήκης μέχρι την άνοιξη του 2020. Όταν έγραψα μόλις πριν ένα χρόνο ότι «Χρειαζόμαστε μια νέα Συμφωνία του Παρισιού για τον Ωκεανό», ακριβώς αυτό το είδος Διεθνούς Διακυβέρνησης υπερασπίσθηκα. Οι τωρινές διαπραγματεύσεις αποτελούν ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, περιέχουν προτάσεις για τεράστιες νέες προστατευόμενες περιοχές και αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο τα κράτη θα οργανώνουν την αλιεία, την εξόρυξη και τη «βιοαναζήτηση» στον ανοικτό ωκεανό. Ωστόσο πολλές από αυτές τις προτάσεις ήδη συναντούν εμπόδια. Ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος είναι ίσως το γεγονός ότι δεν έχουμε εξηγήσει τι ακριβώς θα συμβεί αν δεν προστατεύσουμε την Ανοικτή Θάλασσα. Επιτρέψτε μου λοιπόν να το δηλώσω ξεκάθαρα: Αν δεν λάβουμε μέτρα τώρα – συλλογικά, παγκοσμίως – το κόστος θα είναι καταστροφικό, σε βιολογικό, οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο. Η αλιεία είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το 90% των ιχθυαποθεμάτων δεν είναι σε βιώσιμα επίπεδα (FAO). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα ιχθυοπροϊόντα αποτελούν το 17% όλων των ζωικών πρωτεϊνών που καταναλώνονται στον κόσμο. Για τις αναπτυσσόμενες χώρες, το ποσοστό αυξάνεται στο 26%. 200 εκατομμύρια θέσεις εργασίας συνδέονται με τον παγκόσμιο αλιευτικό κλάδο. Με την αναμενόμενη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού κατά 2 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, η ζήτηση σίγουρα θα αυξηθεί. Tα ιχθυαποθέματα δεν είναι ο μόνος πόρος που εκμεταλλευόμαστε εξαντλητικά. Ο ωκεανός περικλείει τεράστια αναξιοποίητα αποθέματα πετρελαίου, φυσικού αερίου και σπάνιων ορυκτών που είναι απαραίτητα για πολλές νέες τεχνολογίες. Υπάρχει επίσης αυξανόμενο δυναμικό βιοαναζήτησης. (Βιοαναζήτηση είναι η αναζήτηση ειδών των οποίων η βιοχημεία ή η γενετική σύνθεση θα μπορούσαν να αποφέρουν εμπορικά βιώσιμα προϊόντα, όπως τα φαρμακευτικά προϊόντα). Οι προτάσεις του ΟΗΕ, βασίζονται στην εφαρμογή της Αρχής της Προληπτικής Προστασίας. Απαιτούν την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων πριν από τη διεξαγωγή οποιωνδήποτε δραστηριοτήτων και τις περιορίζουν ή τις απαγορεύουν εντελώς σε νέες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές. Όπως σημειώνει η Washington Post, υπάρχει ένα θεμελιώδες ερώτημα σχετικά με τους πόρους που βρέθηκαν στην Ανοιχτή Θάλασσα: Ανήκουν σε ολόκληρη την ανθρωπότητα ή μόνο σε εκείνους που είναι οι πρώτοι που τους εντοπίζουν και τους αξιοποιούν; Σήμερα όλες οι χώρες έχουν νόμιμη πρόσβαση στην Ανοικτή Θάλασσα, αλλά λίγες είναι αυτές που έχουν πρόσβαση στο κεφάλαιο και την τεχνολογία που απαιτείται για την εξόρυξη πόρων στον πυθμένα του ωκεανού. Όπως επισήμανε ο εκπρόσωπος της Αλγερίας στις διαπραγματεύσεις των Ηνωμένων Εθνών, ελλείψει επίσημης συμφωνίας για την κατανομή χρηματικών και μη χρηματικών ωφελημάτων: “Μόνο ένα μικρό ποσοστό του πλανήτη μπορεί να αξιοποιήσει τους θαλάσσιους πόρους. Αυτό επιδιώκουμε; Τουλάχιστον τα δύο τρίτα αυτής της συνέλευσης δεν συμμερίζονται αυτή την άποψη. ” Οι διαμάχες που μπορεί να προκύψουν από αυτές τις διαφωνίες έχουν ασφαλώς γεωπολιτικό υπόβαθρο και θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερες συγκρούσεις που υπονομεύουν την ασφάλεια στον ωκεανό. Η διοικητής της ακτοφυλακής των ΗΠΑ Kate Higgins-Bloom προειδοποίησε ότι στο εγγύς μέλλον είναι πιο πιθανή μια διαμάχη ανάμεσα σε κράτη για τα δικαιώματα αλιείας από ότι μία εδαφική διαμάχη. Υπάρχουν όμως και άλλοι, μεγαλύτεροι κίνδυνοι. Η κατάσταση της βιοποικιλότητας του ωκεανού συνδέεται στενά με την κλιματική αλλαγή. Παρόλο που υπάρχει πια μεγάλη παγκόσμια ενημέρωση και εγρήγορση για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, πολλοί ξεχνούν ότι ο ωκεανός είναι η μεγαλύτερη δεξαμενή απορρόφησης άνθρακα του κόσμου, είναι ο πνεύμονας του πλανήτη. Τα παραθαλάσσια δάση, οι ύφαλοι και άλλα παράκτια οικοσυστήματα αποθηκεύουν επίσης μεγάλες ποσότητες άνθρακα, οι οποίες απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα όταν αυτά τα οικοσυστήματα υποβαθμίζονται ή καταστρέφονται. Και ενώ αυτά τα οικοσυστήματα είναι ως επί το πλείστον παράκτια – μέρος των εθνικών υδάτων (ΑΟΖ) – επηρεάζονται από ότι συμβαίνει στην Ανοικτή Θάλασσα. Η περαιτέρω υποβάθμιση αυτών των οικοσυστημάτων θα έχει συνέπειες καταρχήν στις παράκτιες περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από τις επιπτώσεις της αύξησης της στάθμης της θάλασσας και από τα συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα, αλλά και σε όλο τον πλανήτη. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι, για παράδειγμα, παρέχουν στις παράκτιες κοινότητες σημαντική προστασία από τις ισχυρές καταιγίδες και τους τυφώνες. Οδηγούνται όμως σε εξαφάνιση λόγω της κλιματικής αλλαγής, της ρύπανσης και της υπεραλίευσης. Οι επιπτώσεις των βλαβών στη βιοποικιλότητα που συντελούνται στην Ανοικτή Θάλασσα θα μπορούσαν να φτάσουν σε όλες τις εθνικές θαλάσσιες ζώνες (ΑΟΖ) και μέχρι τις μεγαλύτερες παράκτιες πόλεις του κόσμου. Η φύση δεν γνωρίζει από εθνικά σύνορα. Οι δράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο θα επηρεάσουν τις τοπικές περιοχές και αντίστροφα. Μπορούμε να αποφύγουμε αυτά τα ζοφερά αποτελέσματα; Μπορούμε, αλλά η κατάσταση είναι ιδιαίτερα κρίσιμη και πρέπει να δράσουμε τώρα. Τα καλά νέα είναι ότι, μέσω της ενεργού συντήρησης, η φύση μπορεί ακόμα να ανακάμψει και η ανθρωπότητα να προοδεύσει. Για παράδειγμα, με τη βιώσιμη διαχείριση της αλιείας και τη δημιουργία περισσότερων προστατευόμενων περιοχών, θα αυξηθούν τα επίπεδα των ιχθυαποθεμάτων. Όπως καταδεικνύει ο Άτλας του Θαλάσσιου Πλούτου της Nature Conservancy, υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους ο ωκεανός παράγει πλούτο χωρίς εξαντλητική εκμετάλλευση ή εξόρυξη. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι, για παράδειγμα, παράγουν σημαντικό οικονομικό πλούτο, μέσω του τουρισμού, προστατεύοντας την παράκτια βιοποικιλότητα. Το κλειδί για να αξιοποιήσουμε το θαλάσσιο πλούτο, είναι η καλύτερη κατανόηση του τόπου και του τρόπου με τον οποίο αυτός παράγεται και η συνεργασία με τους τοπικούς φορείς για τη διατήρηση, την καλλιέργεια και την επένδυση σε αυτά τα οικοσυστήματα. Όπως έκανε η Nature Conservancy υπογράφοντας με την κυβέρνηση των Σεϋχέλλων συμφωνία για την ανταλλαγή του χρέους της χώρας με αντάλλαγμα τη δημιουργία θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού σε ολόκληρη την ΑΟΖ και τη δημιουργία της δεύτερης μεγαλύτερης θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής στον Ινδικό Ωκεανό. Φαντάζεστε πόσο σημαντικά θα είναι τα οφέλη αν επεκταθούν αυτές οι προστατευτικές δράσεις στην Ανοικτή Θάλασσα; Στο 50% του πλανήτη; Είναι λοιπόν προς το συμφέρον κάθε έθνους – ακόμη και των ηπειρωτικών κρατών – να στηρίξουν ένα σύστημα ισχυρής Διεθνούς Διακυβέρνησης για την Ανοικτή Θάλασσα. Σκέφτομαι ξανά αυτή την παροιμία: μπορεί να φθάσεις κάπου γρηγορότερα αν είσαι μόνος, δεν μπορείς όμως να φτάσεις μακριά…. Αν δεν ενεργήσουμε τώρα συλλογικά για να διατηρήσουμε τους ωκεανούς μας, θα υποφέρουμε όλοι ξεχωριστά.
