Οι ΗΠΑ έχουν υπομείνει μια σειρά από πληθωριστικά σοκ τα τελευταία χρόνια: Διαταραχές από την πανδημία, μαζικά δημοσιονομικά μέτρα στήριξης, εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, περιορισμοί στη μετανάστευση, δασμοί και εκτίναξη του εθνικού χρέους.
Κι όμως, οι επενδυτές συνέχισαν να πιστεύουν ότι σε λίγα χρόνια ο πληθωρισμός θα επανέλθει στο 2%. Ο λόγος: Υποθέτουν ενστικτωδώς πως, όποιο κι αν είναι το σοκ, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Fed) θα φροντίσει να διατηρήσει τον πληθωρισμό χαμηλά — σαν τα φρένα ενός αυτοκινήτου.
Αν ο πρόεδρος Τραμπ καταφέρει να απομακρύνει τον επικεφαλής της Fed, Τζερόμ Πάουελ, αυτή η πεποίθηση θα καταρρεύσει. Η Fed δεν θα αποτελεί πλέον έναν ανεξάρτητο θεσμό που ελέγχει την κυβέρνηση, αλλά ένα ακόμη όργανό της, με τον πληθωρισμό να τίθεται σε δεύτερη μοίρα έναντι άλλων προτεραιοτήτων, όπως το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους.
Τι θα συμβεί τότε;
Οι πραγματικές συνέπειες από μια «υποταγμένη» Fed θα φανούν σταδιακά, μόλις εμφανιστούν πιέσεις στον πληθωρισμό και η Fed —φοβούμενη να έρθει σε ρήξη με τον πρόεδρο— αποτύχει να δράσει. Τότε οι επενδυτές και το κοινό θα πάψουν να πιστεύουν πως ο χαμηλός πληθωρισμός είναι δεδομένος. Κι επειδή οι προσδοκίες είναι αυτοεκπληρούμενες, ο ίδιος ο πληθωρισμός θα αρχίσει να αυξάνεται.
Την περασμένη εβδομάδα, ο Κέβιν Γουόρς, πρώην αξιωματούχος της Fed και πιθανός διάδοχος του Πάουελ, δήλωσε με σιγουριά ότι ο επόμενος πρόεδρος της Fed θα είναι ανεξάρτητος: «Η ανεξαρτησία στη χάραξη νομισματικής πολιτικής είναι ουσιώδης». Ένας άλλος υποψήφιος, ο σύμβουλος του Τραμπ, Κέβιν Χάσετ, πρόσθεσε: «Όλοι στον Λευκό Οίκο κατανοούν πόσο σημαντική είναι η ανεξαρτησία της Fed».
Αλλά το αν η Fed είναι ανεξάρτητη δεν εξαρτάται από τον επόμενο πρόεδρό της. Αν ο Τραμπ μπορεί να αποπέμψει τον Πάουελ, μπορεί και τον επόμενο.
Πώς τελειώνει η ανεξαρτησία
Τον Μάιο, το Ανώτατο Δικαστήριο ανέφερε πως ο πρόεδρος δεν μπορεί να απομακρύνει κάποιον διοικητή της Fed, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου της, παρά μόνο «για αιτία». Ο Τραμπ δήλωσε την Τετάρτη πως μάλλον δεν θα απολύσει τον Πάουελ, αλλά άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να τον εξαναγκάσει σε παραίτηση για «απάτη». Φαίνεται πως η ομάδα του Τραμπ προσπαθεί να δημιουργήσει ένα πρόσχημα Αν αποδείξει δαπανηρές ανακαινίσεις στα κεντρικά γραφεία της Fed.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανησυχία του Τραμπ για τα κόστη είναι επιλεκτική. Το τείχος στα σύνορα με το Μεξικό, το 2016 είχε πει ότι θα κοστίσει 8 έως 12 δισ. δολάρια και ότι θα πληρώσει το Μεξικό. Τελικά εξασφάλισε 17 δισ. από τους Αμερικανούς φορολογούμενους και το έργο δεν ολοκληρώθηκε. Το Κογκρέσο μόλις ενέκρινε επιπλέον 46,5 δισ. για να ολοκληρωθεί.
Άρα, το κτίριο της Fed είναι απλώς ένα πρόσχημα. Ο πραγματικός στόχος του Τραμπ είναι να αντικαταστήσει τον Πάουελ με κάποιον που θα μειώσει τα επιτόκια. Αν πετύχει, θα θεωρήσει ότι μπορεί να βρει λόγο να απομακρύνει κάθε πρόεδρο της Fed στο μέλλον. Ορισμένοι σύμβουλοι του Τραμπ, άλλωστε όπως ο διευθυντής Προϋπολογισμού Ρας Βοτ, πιστεύουν ότι η νομισματική πολιτική θα έπρεπε να ελέγχεται από τον πρόεδρο.
Όπως έγραψαν αναλυτές της Piper Sandler, είτε ο Πάουελ εξαναγκαστεί σε αποχώρηση είτε ολοκληρώσει τη θητεία του τον Μάιο, ο διάδοχός του θα θεωρείται «λαβωμένος»: «Όποιος κι αν πάρει τη θέση, οι αγορές θα αμφιβάλουν για την ανεξαρτησία του». Πρόσθεσαν: «Η πολιτικοποίηση της Fed είναι μια κοσμογονική εξέλιξη».
Έχει σημασία;
Οι κυνικοί θα πουν πως η Fed δεν ήταν ποτέ πραγματικά ανεξάρτητη. Ο Χάρι Τρούμαν, ο Λίντον Τζόνσον, ο Ρίτσαρντ Νίξον και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν πίεσαν κατά καιρούς τη Fed να κρατήσει τα επιτόκια χαμηλά.
Αλλά —σε αντίθεση με τον Τραμπ— το έκαναν παρασκηνιακά, γνωρίζοντας ότι η εικόνα ανεξαρτησίας έχει σημασία. Κι όμως, ακόμη και αυτή η έμμεση πίεση συνέβαλε στον υψηλό πληθωρισμό των δεκαετιών ’60 και ’70.
Από το 1993 μέχρι πρόσφατα, οι πρόεδροι δεν επενέβαιναν στην νομισματική πολιτική, και ο πληθωρισμός παρέμεινε κοντά στο 2% — μέχρι το 2021.
Οι επικριτές από την άλλη θεωρούν την εκτόξευση του πληθωρισμού πάνω από 7% την περίοδο 2021–22 απόδειξη αποτυχίας της υποτιθέμενης ανεξαρτησίας της Fed. Στην πραγματικότητα, οι διαταραχές από την πανδημία στους εφοδιαστικούς κρίκους και την αγορά εργασίας έκαναν κάποια άνοδο του πληθωρισμού αναπόφευκτη.
Ο Πάουελ, όπως σχεδόν όλοι, δεν προέβλεψε πώς αυτές οι διαταραχές, σε συνδυασμό με τη δημοσιονομική τόνωση, θα ενίσχυαν τον πληθωρισμό. Όταν το συνειδητοποίησε, αύξησε απότομα τα επιτόκια, ρισκάροντας ύφεση.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ο πληθωρισμός αποκλιμακώθηκε χωρίς ύφεση, γιατί όταν η προσφορά και η ζήτηση εξισορρόπησαν, το ίδιο συνέβη και με τους μισθούς και τις τιμές. Οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις ποτέ δεν συμπεριφέρθηκαν σαν ο υψηλός πληθωρισμός να ήρθε για να μείνει. Αυτό ήταν νίκη —όχι αποτυχία— του μετα-1993 νομισματικού καθεστώτος.
Τι θα γινόταν αν αποπεμφθεί ο Πάουελ;
Τον Μάιο, οικονομολόγοι της Goldman Sachs εξέτασαν απρόσμενες αλλαγές ηγεσίας σε κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως και βρήκαν ότι δύο χρόνια μετά, ο πληθωρισμός ήταν 1 έως 2 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερος, χωρίς να υπάρχει όφελος στην ανάπτυξη.
Τέτοιες απομακρύνσεις είναι συχνότερες σε αναδυόμενες αγορές παρά σε ανεπτυγμένες. Το 2021, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αντικατέστησε τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας με έναν πιστό συνεργάτη, που μείωσε τα επιτόκια ενώ ο πληθωρισμός ήταν ήδη στο 15%. Το νόμισμα κατέρρευσε και ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε στο 85% τον επόμενο χρόνο.
Οι ΗΠΑ δεν είναι Τουρκία. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα στην Αμερική είναι το πιο αξιόπιστο παγκοσμίως — σε μεγάλο βαθμό χάρη στη Fed. Αλλά υπάρχουν ενδείξεις πως αυτή η εμπιστοσύνη φθίνει, όπως η πτώση του δολαρίου και η άνοδος της τιμής του χρυσού.
Ακόμη πιο ανησυχητικά, οι πληθωριστικές προσδοκίες στις αγορές αυξάνονται. Σύμφωνα με στοιχεία από τα ομόλογα με προστασία πληθωρισμού, η αναμενόμενη πληθωριστική αύξηση σε 3–4 χρόνια έχει ανέβει από 2,15% στα τέλη Ιουνίου στο 2,36%, σύμφωνα με στρατηγικούς αναλυτές της JPMorgan Chase. Πιθανότατα αντανακλά ανησυχίες για την απομάκρυνση του Πάουελ.
Η πιο πιθανή πορεία του πληθωρισμού βραχυπρόθεσμα είναι καθοδική, λόγω της χαλάρωσης στην αγορά εργασίας που συγκρατεί τις πιέσεις στους μισθούς. Όταν όμως η οικονομία «ζεσταθεί» και εμφανιστούν πιέσεις στις τιμές, τότε η ελευθερία της κεντρικής τράπεζας να ορίσει επιτόκια —όποια κι αν είναι η επιθυμία του προέδρου— θα έχει καθοριστική σημασία.
Και δεν θα ξέρουμε ότι τα φρένα έχουν χαλάσει… μέχρι τη στιγμή που θα χρειαστεί να σταματήσουμε το αυτοκίνητο.