23 Ιουνίου του 1996. Είναι η μέρα που ο Ανδρέας Παπανδρέου περνάει στην αιωνιότητα. Ο Ανδρέας, όπως τον αποκαλούν ακόμα και σήμερα, κατάφερε να βάλει το στίγμα του στη χώρα το δεύτερο μισό του 20 αιώνα. Χαρισματικός ηγέτης και «πολιτικό φαινόμενο» για τους φίλους, λαϊκιστής και λαοπλάνος για τους εχθρούς. Ωστόσο, κατάφερε ακόμη και οι «ορκισμένοι» αντίπαλοί του να αναγνωρίσουν την αξία του.
Το ξεκίνημα
Η αρχή της ιστορίας του Ανδρέα Παπανδρέου, άρχισε να γράφεται στις 5 Φεβρουαρίου του 1919. Ήταν η μέρα που γεννήθηκε. Γιος του Γεωργίου Παπανδρέου και της Σοφίας Μινέικο, κόρης Πολωνού στρατιωτικού και διπλωμάτη.
Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στην Αθήνα, ενώ φοίτησε στο Κολλέγιο Αθηνών. Η πρώτη του επαφή με την πολιτική άρχισε όταν στα 15 του χρόνια μαζί με τρεις συμμαθητές του δημοσίευσε άρθρα για τον Σοσιαλισμό στο περιοδικό «Ξεκίνημα». Τα άρθρα προκαλούσαν αντιδράσεις με την εφημερίδα «Εστία» να αντιδρά εντόνως, απαιτώντας τον εξοβελισμό του Ανδρέα Παπανδρέου από την ελληνική κοινωνία.
Ο λόγος ήταν ότι «θα καθίστατο επικίνδυνος για τη χώρα». Το υπουργείο Παιδείας διέταξε ανακρίσεις και οι «παρεκτραπέντες» μαθητές τιμωρήθηκαν με διαγωγή “επίμεμπτο” στο ενδεικτικό της Γ΄ Γυμνασίου. Δύο χρόνια μετά και συγκεκριμένα το 1935 ανατρέπεται η κυβέρνηση Τσαλδάρη και ο Γεώργιος Παπανδρέου εξορίζεται στη Μύκονο. Σε ένδειξη αντίδρασης ο Ανδρέας τυπώνει προκηρύξεις, οι οποίες κατάσχονται από τον διευθυντή του Κολλεγίου. Τον Αύγουστο του 1936 γίνεται η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά και συλλαμβάνεται επειδή έσκισε προκήρυξη που αναφερόταν στο πραξικόπημα.
Το 1937 εγγράφεται στη Νομική Σχολή Αθηνών, ωστόσο το 1939 συλλαμβάνεται και βασανίζεται από το καθεστώς Μεταξά. Ο ίδιος περιγράφει τα όσα πέρασε από τον Μανιαδάκη. «Όταν μας πιάσανε μας πήγανε στην Ειδική Ασφάλεια όπου μας βασάνισαν πάρα πολύ, εμένα ιδιαίτερα. Μου έσπασαν τη μασέλα, ένας ανθυπομοίραρχος Γιαννάκος ήταν ο βασανιστής μου. Τελικά χρησιμοποίησαν πολλά μέσα και πίεση στη μητέρα μου (ο πατέρας μου ήταν εξόριστος) για να μας κάμψουν…» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Η φυγή στην Αμερική, ο πρώτος του γάμος και το ξεκίνημα της ακαδημαϊκής του καριέρας
Όντας τριτοετής φοιτητής της Νομικής παίρνει τη μεγάλη απόφαση και αναχωρεί για τις ΗΠΑ.
Με τον πατέρα του Γεώργιο, λίγο πριν φύγει για τις ΗΠΑ
Έμεινε στην Νέα Υόρκη, στον Διεθνή Οίκο του Πανεπιστημίου Κολούμπια και εργάζεται στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου για να καλύψει τα έξοδα του. Το 1941 παντρεύεται την Ελληνοαμερικανίδα Χριστίνα Ρασσιά.
Με την Χριστίνα Ρασσιά
Το 1943 κατατάσσεται ως εθελοντής στον Αμερικανικό στρατό, ενώ την ίδια χρονιά έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στα Οικονομικά και τη Φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, όπου και διορίστηκε ως αναπληρωτής καθηγητής (associate professor).
Ως εθελοντής στο Αμερικανικό ναυτικό
Το 1944, μόλις, στα 25 του χρόνια ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι ένα από τα πέντε μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς, που σχεδίασε ολόκληρη την αρχιτεκτονική της παγκόσμιας οικονομίας ως τις πετρελαϊκές κρίσεις του ’70. Την ίδια περίοδο και συγκεκριμένα μέχρι το 1947 θα εργαστεί ως υφηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Tο 1947 διορίστηκε επίκουρος και στη συνέχεια τακτικός καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μινεσότα και του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια (διετέλεσε πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης από το 1956 ως το 1959). Εν τω μεταξύ το 1950 θα διδάξει ως επίτιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Νορθγουέστερν και ένα χρόνο μετά θα επιστρέψει ξανά ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα.
Ο χωρισμός του με την Χριστίνα Ρασσιά και ο γάμος του με την Μαργαρίτα Τσαντ
Το 1950 παίρνει διαζύγιο από την Χριστίνα Ρασσιά και παντρεύεται με την Μαργαρίτα Τσάντ, με την οποία είχε γνωριστεί το 1948 στο σαλόνι ενός οδοντιατρείου, όπως αναφέρει η ίδια στο βιβλίο της «Έρωτας και Εξουσία». Με την Μαργαρίτα θα κάνουν τέσσερα παιδιά. Τον Γιώργο, τον Νίκο, τον Αντρίκο και τη Σοφία.
Με την Μαργαρίτα Τσαντ και τα παιδιά τους
Από το 1956 μέχρι και το 1959 θα διατελέσει Κοσμήτωρ του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ, ενώ από το 1956 μέχρι και το 1963 θα είναι καθηγητής στο ίδιο Πανεπιστήμιο.
Η πρώτη επιστροφή στην Ελλάδα και η στροφή στην πολιτική
Το 1959 θα επιστρέψει για πρώτη φορά στην Ελλάδα οικογενειακώς, έχοντας στις αποσκευές του την υποτροφία από τα Ιδρύματα Γκουγκενχάιμ και Φουλμπράιτ, για να πραγματοποιήσει μια έρευνα πάνω στην ελληνική Οικονομία και να αξιολογήσει τις προοπτικές της.
Ο «Γέρος της Δημοκρατίας» θα καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να κρατήσει στην Ελλάδα τον γιο του. Εν τέλει τα καταφέρνει αν και αρχικά η απόφαση του Ανδρέα ήταν να φύγει εκ νέου από τη χώρα. Πώς τα κατάφερε όμως ο Γεώργιος ΠαπανδρέουΚωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος προχωρά στην ίδρυση του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών. Μάλιστα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής προτείνει στον Ανδρέα να αναλάβει την προεδρία του. Παράλληλα τη διετία 1961-1962 θα διατελέσει σύμβουλος της ΤτΕ.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με τον πατέρα του Γεώργιο και τον γιο του Γιώργο
Το 1961 θεωρείται «χρονιά ορόσημο» καθώς βλέπει τον πατέρα του να χάνει τις εκλογές που χαρακτηρίστηκαν ως «εκλογές βίας και νοθείας». Το αποτέλεσμα της ήττας, ήταν ο «Γέρος» να κηρύξει τον Ανένδοτο αγώνα. Στις εκλογές του 1963 δεν θα είναι υποψήφιος, ωστόσο μετά τον εκλογικό θρίαμβο της Ένωσης Κέντρου το 1964 θα εκλεγεί βουλευτής Αχαΐας. Αρχικά αναλαμβάνει το υπουργείο Προεδρίας και λίγο αργότερα τη θέση του αναπληρωτή υπουργού Συντονισμού.
Κατά την ανάληψη των καθηκόντων του στο υπουργείο Προεδρίας
Ο Ανδρέας Παπανδρέου ανάμεσα στον πατέρα του, σε στελέχη και βουλευτές της Ένωσης Κέντρου
Παράλληλα θα συνοδεύσει τον πατέρα του στο ταξίδι του στις ΗΠΑ, όπου συναντήθηκε με τον τότε Πρόεδρο Λίντον Τζόνσον. Ο Τζόνσον προσπάθησε να επιβάλει διμερείς ελληνοτουρκικές συνομιλίες για το Κυπριακό με στόχο την κατοχύρωση των τουρκικών συμφερόντων.
Λίγους μήνες μετά αναγκάζεται σε παραίτηση, καταφέρνοντας μάλιστα να συσπειρώσει γύρω του τη λεγόμενη κεντροαριστερή πτέρυγα της Ένωσης Κέντρου. Τον Απρίλιο του 1965 επιστρέφει στη θέση και ένα μήνα μετά θα κατηγορηθεί ως εμπνευστής της «υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ».
Τα Ιουλιανά, η «αποστασία του 65», το πραξικόπημα του 1967 και η σύλληψή του από το καθεστώς
Στις 15 Ιουλίου ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ωθεί σε παραίτηση τον Γεώργιο Παπανδρέου καθώς δεν δέχεται την απομάκρυνση του Πέτρου Γαρουφαλιά από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Αμέσως μετά ξεσπάει η «αποστασία». Ο Κωνσταντίνος ορκίζει Πρωθυπουργό τον πρόεδρο της Βουλής Γεώργιο-Αθανασιάδη Νόβα.
Η κυβέρνησή του όμως δεν παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης. Τον ίδιο δρόμο ακολουθεί και η κυβέρνηση του Ηλία Τσιριμώκου. Αμέσως μετά ορκίζεται η κυβέρνηση του Στέφανου Στεφανόπουλου μαζί με τους «αποστάτες» η οποία κερδίζει οριακά την πλειοψηφία. Τον Δεκέμβριο του 1966 ορκίζεται η κυβέρνηση Παρασκευόπουλου και τον Απρίλιο του 1967 ορκίζεται Πρωθυπουργός ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος με σκοπό να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές. Η κυβέρνηση αυτή θα είναι βραχύβια καθώς στις 21 Απριλίου εκδηλώνεται η Χούντα των Συνταγματαρχών. Τα ξημερώματα της ίδιας μέρας ο Ανδρέας συλλαμβάνεται με περιπετειώδη τρόπο.
Όπως αναφέρει ο ίδιος στον Γιώργο Δουατζή «άκουσα έναν αστυνομικό, ο οποίος ήταν στην ασφάλειά μου, να φωνάζει… από ξυλοδαρμό. Και είδα τουλάχιστον τριάντα μαυροσκούφηδες με τα αυτόματα να σπάζουν παράθυρα… να σπάζουν πόρτες. Και δεν φαντάστηκα, ούτε καν, πως επρόκειτο για δικτατορία. Εκείνη τη στιγμή φαντάζομαι πως επρόκειτο για εκτελεστικό απόσπασμα. Αποφάσισα να μην παραδοθώ και πήγα στην ταράτσα, πάνω από μια σοφίτα. Είχα ένα πιστόλι στο χέρι. Με βοήθησε ο γιος μου, ο Γιώργος, να ανέβω. Οι στρατιώτες πιάνουν τον Γιώργο, που τότε ήταν 15 χρόνων. Τον ρωτούν πού είναι ο πατέρας του και τον απειλούν πως θα τον σκοτώσουν, αν δεν τους αποκαλύψει πού κρύβεται. Τότε σηκώθηκα, τους είπα “είμαι εδώ”, κρατούσα πιστόλι. Γύρισαν τα αυτόματα (προς εμένα) και μου είπαν “ή πηδάς ή σε πυροβολούμε”».
Το καθεστώς Παπαδόπουλου κάτω από διεθνείς πιέσεις, αφήνει ελεύθερο με αμνηστία τον Ανδρέα Παπανδρέου τα Χριστούγεννα του 1967.
Ο Ανδρέας, η Μαργαρίτα και τα παιδιά τους μετά την αμνηστία που του έδωσε η Χούντα και η δεύτερη φυγή στο εξωτερικό
Τον Ιανουάριο του 1968 φεύγει από την Ελλάδα μαζί με την οικογένειά του. Πρώτος του σταθμός η Σουηδία, όπου εκεί ιδρύει την αντιδικτατορική οργάνωση ΠΑΚ, τον προάγγελο του ΠΑΣΟΚ.
Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους ο Γεώργιος Παπανδρέου πεθαίνει, αλλά ο Ανδρέας δεν μπορεί να πει το «τελευταίο αντίο» στον πατέρα του καθώς φοβάται ότι εάν γυρίσει στην Ελλάδα θα συλληφθεί ξανά. Το 1968-69 είναι Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και από το 1969 μέχρι το 1974 Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Γιορκ (Υork) στο Τορόντο.
Το 1970-71 διδάσκει και στο Πανεπιστήμιο του Michigan, σαν επισκέπτης, έως ότου πολιτική πίεση από την Αμερικανική κυβέρνηση αναγκάζει το πανεπιστήμιο να αθετήσει το συμβόλαιο της μαζί του. Την ίδια περίοδο και συγκεκριμένα το 1969 θα αποκτήσει ένα παιδί εκτός γάμου, την Αιμιλία Νίμπλουμ.
Η επιστροφή του στην Ελλάδα μετά την πτώση της Χούντας και η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ
Η Χούντα πέφτει, αφού πρώτα προηγήθηκε η Εξέγερση του Πολυτεχνείου, η ανατροπή του Παπαδόπουλου, από τον Ιωαννίδη και η προδοσία της Κύπρου. Στις 24 Ιουλίου του 1974 η Δημοκρατία εγκαθιδρύεται ξανά στην Ελλάδα. Ο Ανδρέας, στις 16 Αυγούστου επιστρέφει στη χώρα μας εν μέσω αποθεωτικής υποδοχής από υποστηρικτές του στο αεροδρόμιο του Ελληνικού.
Η υποδοχή του κατά την επιστροφή του στην Ελλάδα μετά την πτώση της Χούντας
Παρά το γεγονός ότι δέχθηκε ισχυρές πιέσεις από στελέχη της Ένωσης Κέντρου για να ηγηθεί του κόμματος εκείνος ήταν ανένδοτος. Έτσι λοιπόν στις 3 του Σεπτέμβρη του 1974ιδρύει το ΠΑΣΟΚ έχοντας ως κεντρικό σύνθημα το τρίπτυχο: Εθνική Ανεξαρτησία – Κοινωνική Απελευθέρωση – Λαϊκή Κυριαρχία.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου παρουσιάζει τη διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ
Στις πρώτες εκλογές της Μεταπολίτευσης οι οποίες ειρήσθω εν παρόδω πραγματοποιήθηκαν ακριβώς ένα χρόνο μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου (17 Νοεμβρίου 1974) το ΠΑΣΟΚ συγκεντρώνει 13,58% καταλαμβάνοντας 12 έδρες. Μάλιστα κινδύνευσε να μην εκλεγεί καθώς στη Θεσσαλονίκη όπου ήταν υποψήφιος το κόμμα κέρδισε μόνο μια έδρα.
Το 1976 σε μια ταραχώδη συνεδρίαση στη Βουλή έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή λέγοντας το περίφημο «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες».
Το 1977 έχει ξεκινήσει ήδη η πορεία του ΠΑΣΟΚ για την άνοδο στην εξουσία. Στις εκλογές του ίδιου έτους διπλασιάζει τα ποσοστά του (25,34% και με 93 έδρες στη Bουλή) με κεντρικό σύνθημα «Αλλαγή ή συντήρηση). Ο Ανδρέας γίνεται αρχηγός της Αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Η κυβέρνησή του ορκίζεται στις 21 Οκτωβρίου και ο ίδιος αναλαμβάνει και το υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Κατά την περίοδο διακυβέρνησής του η Ελλάδα τελικά δεν αποχώρησε από την ΕΟΚ και από το ΝΑΤΟ λόγω των κονδυλίων που εξασφάλιζε ο Ανδρέας Παπανδρέου (παρά το γεγονός ότι ένα από τα συνθήματά του ήταν το «Έξω από το ΝΑΤΟ).
Η κυβέρνηση Παπανδρέου ξεκινάει άμεσα το έργο της φέρνοντας μεγάλες τομές στη χώρα οι οποίες ήταν οι παρακάτω:
Αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου-Καθιέρωση του πολιτικού γάμου-Κατοχύρωση των δικαιωμάτων των παιδιών εκτός γάμου-Κατοχύρωση της ισότητας των δύο φύλων, κατάργηση του σταυρού προτίμησης για τους βουλευτές. (Ίσχυσε μόνο στις εκλογές του ’85), αποκέντρωση των εξουσιών με ενίσχυση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αναγνώριση της Ενιαίας Εθνικής Αντίστασης. Επαναπατρισμός πολιτικών προσφύγων, αποκατάσταση των δημοκρατικών διαδικασιών στους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς, εκδημοκρατισμός των Εμπορικών Ενώσεων, κατοχύρωση του δικαιώματος της απεργίας, κατάργηση των «φακέλων» για τα φρονήματα των πολιτών, υπαγωγή της ΚΥΠ στην ευθύνη του πρωθυπουργού, εκδημοκρατισμός των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας, ψήφος στα 18, προστασία του εισοδήματος με την Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή, κατοχύρωση του 5θήμερου, 40ωρου και 4 εβδομάδων αδείας, κοινωνικοποιήσεις των Οργανισμών Κοινής Ωφέλειας, αυτοτελή σύνταξη για την Αγρότισσα – Δωρεάν περίθαλψη προς όλους τους αγρότες, δημιουργία Εθνικού Συστήματος Υγείας, νόμος πλαίσιο για ΑΕΙ- ΤΕΙ, εξυγίανση Δημόσιας Διοίκησης –Κατάργηση πολυθεσίας, αύξηση στις κατώτατες συντάξεις – Επέκταση της κάλυψης του ΙΚΑ σε όλη την Ελλάδα, δημιουργία ΚΑΠΗ – Προγράμματα Κοινωνικού Τουρισμού, οργάνωση Δημόσιων Βρεφονηπιακών Σταθμών – Διακοπών για παιδιά οικογενειών με χαμηλό εισόδημα.
Οικονομική πολιτική
Κατά τη διάρκεια της πρώτης διακυβέρνησης θα υπάρξουν αρκετές κρατικοποιήσεις επιχειρήσεων, ενώ το 1983 γίνεται η δεύτερη επίσημη υποτίμηση της δραχμής μετά τον πόλεμο (15% έναντι του δολαρίου και 16% της ευρωπαϊκής λογιστικής μονάδας) με σκοπό την αντιμετώπιση των μεγάλων ελλειμμάτων του ισοζυγίου και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Το δεύτερο εξάμηνο του 1983 η Ελλάδα θα αναλάβει την προεδρία της ΕΟΚ, θέτοντας τέλος με αυτή την κίνηση στο σύνθημα «Έξω από την ΕΟΚ». Τον Μάρτιο του 1985, με πρότασή του, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καθιέρωσε τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ), η εφαρμογή των οποίων στόχευε στη βελτίωση των κοινωνικοοικονομικών διαρθρώσεων στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της Κοινότητας. Για να εξασφαλίσει τη βοήθεια στη χώρα, δεν δίστασε να απειλήσει ευθέως τον Ζακ Ντελόρ που είχε αναλάβει την Προεδρία της Επιτροπής τον Ιανουάριο του 1985, ότι θα ασκούσε βέτο στην είσοδο Ισπανίας και Πορτογαλίας στην Κοινότητα.
Με τον Φρανσουά Μιτεράν και την Μάργκαρετ Θάτσερ στο περιθώριο Συνόδου Κορυφής
Η σύγκρουση με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, η εκλογή του Χρήστου Σαρτζετάκη στην προεδρία της Δημοκρατίας και η δεύτερη συνεχόμενη εκλογική νίκη
Το 1985 ο Ανδρέας δεν προτείνει για δεύτερη φορά τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, για τη θητεία στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Ο Καραμανλής παραιτείται και αναλαμβάνει προσωρινά τη θέση του ο τότε πρόεδρος της Βουλής Γιάννης Αλευράς.
Με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στο Προεδρικό Μέγαρο
Εν τέλει ο προτεινόμενος από το ΠΑΣΟΚ πρώην εισαγγελέας Χρήστος Σαρζετάκης εκλέγεται Πρόεδρος, ενώ προχωράει και η αναθεώρηση του Συντάγματος.
Το ξέσπασμα του σκανδάλου Κοσκωτά, η εγχείρηση στο Χέρφιλντ και το νεύμα που έμεινε στην ιστορία
Λίγο μετά ξεσπάει το σκάνδαλο Κοσκωτά, ενώ τον Αύγουστο ο Ανδρέας Παπανδρέου εισάγεται εσπευσμένα στο Χέρφιλντ του Λονδίνου και τον Σεπτέμβριο υποβάλλεται σε επέμβαση ανοιχτής καρδιάς από τον διάσημο καθηγητή Γιακούμπ. Η επέμβαση στέφεται με επιτυχία και ο Ανδρέας επιστρέφει στην Αθήνα. Εκατοντάδες χιλιάδες υποστηρικτές του τον περιμένουν στο αεροδρόμιο του Ελληνικού.
Μόλις το αεροπλάνο προσγειώνεται στο Ελληνικό, ανοίγει η πόρτα και ξεπροβάλλει ο Ανδρέας Παπανδρέου. Για λίγα δευτερόλεπτα κοντοστέκεται, γυρνάει το κεφάλι του προς τα πίσω και κάνει το νεύμα που έμεινε στην ιστορία. Ήταν η χαρακτηριστική κίνηση στη Δήμητρα Λιάνη να κατέβει μαζί του τα σκαλιά. Ήταν η επισημοποίηση της σχέσης τους η οποία οριστικοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1989 με τον γάμο τους.
Το «βρώμικο 89» οι τρεις συνεχόμενες εκλογικές ήττες και η παραπομπή στο Ειδικό Δικαστήριο
Ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Μητσοτάκης υποβάλλει πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης για το σκάνδαλο Κοσκωτά αλλά καταψηφίζεται από 155 βουλευτές. Στην κοινοβουλευτική ιστορία δε έχουν μείνει τόσο η διακοπή της ομιλίας Μητσοτάκη από τα χειροκροτήματα κατά την είσοδο του Ανδρέα Παπανδρέου στην Ολομέλεια καθώς και η χαρακτηριστική φράση «Κύριε Μητσοτάκη καληνύχτα σας».
Στις εκλογές του Ιουνίου του 1989 ο Ανδρέας Παπανδρέου γνωρίζει την ήττα με τη χώρα να βρίσκεται στη δίνη του σκανδάλου. Η Νέα Δημοκρατία ναι μεν κερδίζει τις εκλογές αλλά όχι την αυτοδυναμία. Παρ όλα αυτά σχηματίζει κυβέρνηση μαζί με τον Συνασπισμό, με Πρωθυπουργό τον Τζανή Τζανεττάκη. Η κυβέρνηση έχει σκοπό την «κάθαρση».
Έτσι λοιπόν τον Σεπτέμβριο του 1989 ο Ανδρέας Παπανδρέου παραπέμπεται σε Ειδικό Δικαστήριο, για τις υποκλοπές της ΕΥΠ το σκάνδαλο Κοσκωτά, καθώς και για τη διαπίστωση ενδεχόμενων ποινικών ευθυνών. Η κυβέρνηση Τζανεττάκη παραιτείται και στις νέες εκλογές του Νοεμβρίου πάλι η ΝΔ κόβει πρώτα το νήμα αλλά δεν συγκεντρώνει την αυτοδυναμία. Έτσι σχηματίζεται η οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Ξενοφώντα Ζολώτα με τη συμμετοχή Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ και Συνασπισμού. Στις εκλογές που πραγματοποιούνται τον Απρίλιο του 1990 η Νέα Δημοκρατία κερδίζει εξασφαλίζοντας οριακά την αυτοδυναμία.
Βρισκόμαστε στο 1991 όταν ξεκινούν οι συνεδριάσεις του Ειδικού Δικαστηρίου. Ο Μένιος Κουτσόγιωργας –ένας εκ των κατηγορουμένων-παθαίνει εγκεφαλικό στην αίθουσα όπου διεξάγεται η δίκη και πεθαίνει λίγες μέρες μετά.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου καταγγέλλει την μεθοδευμένη ποινικοποίηση της πολιτικής ζωής, αρνείται να προσέλθει στο Δικαστήριο και να ορίσει συνηγόρους υπεράσπισής του. Τελικά, στις 17 Ιανουαρίου του 1992, ο Ανδρέας Παπανδρέου αθωώνεται από το Ειδικό Δικαστήριο, με ψήφους 7 έναντι 6 και δηλώνει ότι «η αλήθεια εκδικήθηκε τους σκευωρούς».
Η επιστροφή στην εξουσία και το τέλος
Το 1993 ο Ανδρέας επιστρέφει για τελευταία φορά στην εξουσία. Το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του Οκτωβρίου συγκεντρώνει 46,88% και εκλέγει 170 βουλευτές.
Γιορτάζοντας την επιστροφή στην Πρωθυπουργία
Από την ορκωμοσία μετά τις εκλογές του 1993
Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης θα επικρατήσει πανδαιμόνιο στη Βουλή ανάμεσα στους βουλευτές της ΝΔ, του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Η κυβέρνηση Παπανδρέου συνεχίζει τις μεταρρυθμίσεις με κορυφαία τον ΑΣΕΠ, αναγνωρίζεται η γενοκτονία των Ποντίων, ανακοινώνεται το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδας-Κύπρου και επιβάλλεται εμπάργκο στην ΠΓΔΜ. Συγκεκριμένα το 1994 ο Ανδρέας Παπανδρέου επιβάλλει εμπορικό «εμπάργκο» στην ΠΓΔΜ ως αντίποινα για τη χρήση της ονομασίας «Μακεδονία», που λύεται έπειτα από σκληρές διαπραγματεύσεις που οδήγησαν τον Σεπτέμβριο του 1995 στην υπογραφή της ενδιάμεσης συμφωνίας με την ΠΓΔΜ.
Το σκάνδαλο Κοσκωτά έχει επιβαρύνει την υγεία του με αποτέλεσμα τον Νοέμβριο του 1995 να εισαχθεί εσπευσμένα στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο με αρχές πνευμονίας. Εν τέλει παίρνει την απόφαση και παραιτείται από την Πρωθυπουργία τον Ιανουάριο του 1996. Η συγκεκριμένη ημερομηνία ήταν η αρχή του τέλους ενός κύκλου που σημάδεψε την Ελλάδα. Μεταξύ άλλων γράφει στην επιστολή του: «Είναι προφανές, ότι η δική μου αδυναμία αυτής της περιόδου δεν πρέπει να γίνει τροχοπέδη για τη χώρα, την κυβέρνηση και το ΠΑΣΟΚ. Έβαλα και βάλαμε πάντα πάνω από όλα, τα συμφέροντα του τόπου και του λαού. Αυτό είναι και τώρα το καθήκον μας».
Στις αρχές του Φεβρουαρίου παίρνει εξιτήριο και οδηγείται στο σπίτι του στην Εκάλη. Ο καταπονημένος οργανισμός του δεν αντέχει και τα ξημερώματα της 23ης Ιουνίου καταλήγει από οξύ ισχαιμικό επεισόδιο.
Κηδεύεται στις 26 Ιουνίου 1996 στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών με τιμές εν ενεργεία αρχηγού κράτους, κάτι που τελευταία φορά στην Ελλάδα είχε συμβεί το 1964, όταν είχε πεθάνει ο τότε βασιλέας Παύλος.
Ο θάνατός του προκάλεσε κύμα συγκίνησης σε όλη τη χώρα, και πλήθος κόσμου, που κυμαίνονταν από «εκατοντάδες χιλιάδες» έως «εκατομμύρια» παρευρέθησαν στη κηδεία του. Μάλιστα η λαοθάλασσα που συνόδευε το τυλιγμένο με την ελληνική σημαία φέρετρο στο Α’ Νεκροταφείο φώναζε συνεχώς το σύνθημα «Ανδρέα ζεις εσύ μας οδηγείς».
Κώστας Σκανδαλίδης στο enikos.gr: O Ανδρέας Παπανδρέου ακόμα και σήμερα μας δείχνει το δρόμο
Ο βουλευτής της Δημοκρατικής Συμπαράταξης Κώστας Σκανδαλίδης υπήρξε από τους στενούς συνεργάτες του Ανδρέα Παπανδρέου. Με αφορμή τα 22 χρόνια από τον θάνατό του μίλησε στο enikos.gr για τον Ανδρέα.
«Στο πρόσωπο του Ανδρέα Παπανδρέου συνυπάρχουν ο Έλληνας πατριώτης, ο σοσιαλιστής πολιτικός ηγέτης, ο βαθιά προοδευτικός και φιλελεύθερος με την κυριολεξία του όρου διανοούμενος, ο ανένδοτος δημοκράτης, ο μάχιμος υπερασπιστής της ειρήνης» αναφέρει ο κ. Σκανδαλίδης. «Γι’ αυτόν δεν υπήρξαν ποτέ διλήμματα σε ότι αφορά την ιεράρχηση των αξιών και των στόχων του. Πρώτα η Ελλάδα πάνω απ’ όλους και απ’ όλα. Έπειτα η δίκαιη κοινωνία που αξίζει και πρέπει να ζήσει καλύτερα όσες αλλαγές και ανατροπές και αν απαιτηθούν. Και τέλος η προσήλωση στη δημοκρατία και τους θεσμούς της υπόστρωμα κάθε πρότασης, απόφασης, επιλογής» προσθέτει ο βουλευτής της Δημοκρατικής Συμπαράταξης. «Στο δίλημμα με ποιους είσαι και υπέρ ποιών αγωνίζεσαι δεν είχε ίχνος ταλάντευσης : με το λαό και τη πατρίδα. Και σήμερα μας δείχνει το δρόμο» καταλήγει ο κ. Σκανδαλίδης.
Πηγή φωτογραφιών: Ίδρυμα Ανδρέας Παπανδρέου, ΑΠΕ – ΜΠΕ, Αρχείο ΕΡΤ, Πηγή βίντεο youtube: Lambros paraxenakis, Ανδρέας Χατζηνικολάου, ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ του VHS, Στιγμιότυπα από την πολιτική ζωή της χώρας
Γιορτάζοντας την επιστροφή στην Πρωθυπουργία
Από την ορκωμοσία μετά τις εκλογές του 1993
