Χρηστά ήθη, χρήσιμα

Πριν από λίγο καιρό, κατά την προεκλογική περίοδο που για δεύτερη φορά ο ΣΥΡΙΖΑ διεκδικούσε τη διακυβέρνηση, σε ένα τηλεοπτικό πάνελ όπου βρισκόμουν κι εγώ, ο κ. Φίλης είχε επικαλεσθεί το «ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς». Επρόκειτο και πρόκειταιγια έναν νεόκοπο πολιτικό (;) όρο, που ακόμα κι αν υπήρχε κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, δεν φοριόταν και πολύ-πολύ. Τουλάχιστον όχι απ’ τους κομμουνιστές και τους αριστερούς που χαρακτηρίζονται από σεμνότητα. Είναι μια ορολογία πολύ κοντά σε μια περιοχή που παίζει η επικίνδυνη για τα ανθρώπινα έννοια της ανωτερότητας. Μάλιστα, αν εκείνοι πουμετήρχοντο ή μετέρχονται τον όρο «ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς» τον παράλλαζαν (εύκολα άλλωστε) σε έναν πλησιέστατο όρο όπως «ηθική ανωτερότητα της Αριστεράς», θα αισθάνονταν και οι ίδιοι, όσοι τουλάχιστον δεν χαρακτηρίζονται από ευκολίες στη σχέση τους με την Αριστερά, ένα τσίγκλημα, μια προειδοποίηση ότι μπαίνουν σε θολά νερά. Με έναν λόγο,ο όρος «ηθική ανωτερότητα» θα μπορούσε να δείξει ότι ο όρος «ηθικό πλεονέκτημα» είναι εν τέλει γυμνός απ’ αυτό που θέλει να πει. Μια δεύτερη απόδειξη προς τούτο είναι ότι ο όρος «ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς», απ’ όταν έσκασε μύτη, υιοθετήθηκε εύκολα και γρήγορα. Και σε μεγάλη κλίμακα, αντιστρόφως ανάλογη των ηθικών επιδόσεων πολλών από εκείνους που κατά κόρον πλέον τον χρησιμοποιούν.Στο προεκλογικό εκείνο πάνελ, λοιπόν, όταν πήρα κι εγώ τον λόγο είπα ότι ποτέ μου δεν εγκολπώθηκα έναν τέτοιον όπως ο εν λόγω όρος, με αποτέλεσμα να σχίσει τα ιμάτιά του ο σχεδόν σύντροφός μου ακόμα τότε κ. Φίλης και να με προβοκάρει με ήθος συνδικαλιστή σε φοιτητικό αμφιθέατρο της δεκαετίας του ’70, εμένα τον αποστάτη. Που πλέον «συνέπλεα με τη δεξιά» – μπροστά στον εμβρόντητο δεξιό συνομιλητή μας εκείνο το βράδυ. Πάνταπίστευα ότι ηθικοί άνθρωποι υπάρχουν και στη Δεξιά και στην Αριστερά. Οπως επίσης και ανήθικοι. Το θέμα της ηθικής των προσώπων ανιχνεύεται εύκολα. Το θέμα όμως της ηθικής στην πολιτική είναι θέμα πολύ λεπτό και περίπλοκο. Μπορεί ναεμφανίζεται ως ηθικολογία παλαιοκομματικού τύπου εκείνων των υποκριτών που αρπάζουν, ενώ ταυτοχρόνως επικαλούνται την ηθική, τα θεία κι όλες τις αρετές του κόσμου, μπορεί όμως να εμφανίζεται και με την αλαζονεία εκείνων που θεωρούν τους άλλους κατώτερους. Την αλαζονεία των «καθαρών».Η ηθική στην πολιτική έχει να κάνει με τον αγώνα για το δίκιο. Αγώνα που μπορεί να κάνει ένας κομμουνιστής, ένας χριστιανός ή και ένας δεξιός, μουσουλμάνος, εβραίος, οποιοσδήποτε, αν νομίζει ότι ο τρόπος που έχει επιλέξει, τον οδηγεί σε αυτόν τον στόχο. Ομως ο δρόμος που διαλέγει ο καθένας κρίνεται (όπως κρίνεται και ο ίδιος), διότι δεν υπάρχει η αλήθεια του καθενός, αλλά η αλήθεια διά της αποδείξεώς της. Οταν λοιπόν ένας δεξιός, για παράδειγμα, παραγνωρίζει ότι ο καπιταλισμός είναι ανήθικος, η δική του ηθική αποτελεί πλέον προσωπική του υπόθεση, αλλά όχι πολιτική κατάσταση. Επίσης, μπορεί ένας χριστιανός κι ένας κομμουνιστής στον αγώνα τους για το δίκιο να εμφορούνται από την ίδια ηθική, αλλά διαφέρουν στον τρόπο και τον δρόμο. Ακόμα κι όταν, παρά τις ιδεολογικές τους διαφορές (με αναφορά στη μεταφυσική οι μεν, στον ιστορικό υλισμό οι δε), ταυτίζονται, παραμένουν διαφορετικοί στην πολιτική τους συμπεριφορά. Κι αυτή ακριβώς η διαφορετικότητα δενμετράται με κάποιο «ηθικό πλεονέκτημα» του ενός εν σχέσει με τον άλλον, αλλά από την αποτελεσματικότητα των επιλογών τους. Ο κομμουνισμός, ο χριστιανισμός, ο εβραϊσμός, όλες οι θρησκείες και όλες οι ιδεολογίες πλην την φασιστικής έχουν κοινό παρονομαστή την επιδίωξη ενός καλύτερου κόσμου επί της Γης (που να μοιάζει με το επέκεινα καθώς το φανταζόμαστε), ενός κόσμου με ελευθερία, ισονομία και κοινωνική δικαιοσύνη.Αλλά, αν τόσες και τόσο διαφορετικές (ή συγγενείς) δυνάμεις επιδιώκουν τον ίδιο στόχο, γιατί δεν τον επιτυγχάνουν; Διότι οι κοινωνίες χωρίζονται σε τάξεις. Και οι τάξεις που έχουν την ισχύ για να νέμονται τον πλούτο και τον πλούτο που δημιουργεί ισχύ, κρεμάνε το ίδιο εύκολα τον Ιησού και τον κομμουνιστή, τον Εβραίο και τον Μουσουλμάνο, τον ιδεαλιστή και τον υλιστή που με τη σκέψη τους και τη δράση τους θα διατάρασσαν την πάντα «νέα» παλαιά τάξη πραγμάτων τηςεκμετάλλευσης του ανθρώπου απ’ τον άνθρωπο (θέλουν δεν θέλουν οι θεοί, οι ιδέες -με την πλατωνική τους έννοια- και οι προφήτες).Στην Αριστερά λοιπόν και τον αγώνα της οι άνθρωποι στρατεύονται εν πρώτοις απ’ την αγάπη τους για τον άνθρωπο. Τα υπόλοιπα, ιδεολογία, στρατηγική, τακτική, ιστορία, βιβλία, απόψεις, διάλογος, αντίλογος, πολεμική, έπονται. Στο πρώτο βήμα σε σπρώχνει η αγάπη για τον άνθρωπο και την πλάση. Ολους; όχι! Υπάρχουν και άνθρωποι που μπαίνουν στην Αριστερά από μισανθρωπία. Επειδή νομίζουν ότι είναι καλύτεροι απ’ τους άλλους. Ανθρωποι που περιφρονούν, ψέγουν και κακίζουν τον λαό (στου οποίου την υπηρεσία υποτίθεται ότι είναι στρατευμένοι). Ανθρωποι που μπερδεύουν την κριτική με την καταδίωξη. Ανθρωποι που νομίζουν ότι «διαφέρουν» κι ότι αφού η Αριστερά «διαφέρει» κι αυτή, βρίσκουν σ’ αυτήν τον «φυσικό τους» χώρο. Που σύντομα αποδεικνύεται ότι δεν είναι έτσι, γι’ αυτό πολλοί απ’ αυτήν την κατηγορία την εγκαταλείπουν ή παραμένουν σ’ αυτήν με ιδιοτέλεια. Και διαπράττουν ύβριν. Νομίζοντας ότι είναι καλύτεροι απ’ τους άλλους, ότι μπορούν να ωφεληθούν απ’ αυτό, ή, αν η δολιότητά τους αποτύχει να τους βγει σε «καλό», να τους φταίει η κακούργα η κοινωνία που τους αδίκησε.Υπάρχουν καλύτεροι και χειρότεροι; βεβαίως, αλλά αυτό είναι το θέμα κοινωνικής αποτίμησης κι όχι ατομικού αυτοπροσδιορισμού. Η θητεία στην Αριστερά δεν εξασφαλίζει σε κανέναν κανένα «πλεονέκτημα» (ηθικό ή άλλο), ούτε συνεπάγεται κάποιαν «ανωτερότητα» για την ίδια – μόνον ο φασισμός απεκδύεται τις ηθικές δεσμεύεις των ανθρώπων έναντι των άλλων, μόνον αυτός ονομάζει ελευθερία την εσχάτη ύβρη που οδηγεί στον διαχωρισμό των υπερανθρώπων απ’ τους υπανθρώπους.Η Αριστερά και κυρίως η κομμουνιστική αριστερά έχει μακρά ιστορία αγώνων, αναζητήσεων, ποίησης, ηρώων και αγίων στη διαδρομή της για την κατάργηση των τάξεων και πολλοί δεξιοί, διανοούμενοι, ποιητές, άγιοι και ήρωες, επίσης αποτελούν προίκα αυτής της Αριστεράς. Απ’ την άλλη πλευρά, η Αριστερά ασκώντας η ίδια ταξική εξουσία αδίκησε, βασάνισε και συχνά εξόντωσε αριστερούς και δεξιούς το ίδιο, καθώς και άλλα «παιδιά κατώτερων θεών». Αυτοίπου τα διέπραξαν αυτά νόμιζαν ότι θα είχαν το «ιστορικό πλεονέκτημα», τη γνώση και τον τρόπο, ότι «εξυπηρετούσαν την ανάγκη». Οτι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Ομως το αίμα δεν γεννά δίκιο (ακόμα κι αν προσπαθεί να το αποκαταστήσει), ούτε το δίκιο μπορεί να στηθεί πάνω στο αίμα. Θα πουν πολλοί -και θα έχουν δίκιο- ότι η επανάσταση είναι ένας αμυντικός πόλεμος απέναντι στο άδικο. Σωστόν, αλλά εύκολα η επανάσταση εκφυλίζεται σε βοναπαρτισμό (και τρώει τα παιδιά της πριν ακόμα κι απ’ τους εχθρούς της), όσον η βαθειά αδυναμία εκείνων που νομίζουν ότι είναι καλύτεροι απ’ τους άλλους (ακόμα και παράκλητοι ή μεσσίες) τους οδηγεί να εμπιστεύονται περισσότερον τον εαυτόν τους, παρά τους νέους νόμους, που σαν ίσοι εν μέσω ίσων θα έπρεπε να δημιουργήσουν.Οι μεγαλοστομίες λοιπόν για «ηθικά πλεονεκτήματα» καλό είναι να αποφεύγονται, ακόμα κι αν προσπαθεί να εκφράσει κανείς συνοπτικώς τη διαφορά μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς κατά τα κίνητρα, τους τρόπους και τους στόχους τους.Ο (όχι και τόσον) νεαρός γραμματέας της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ κ. Σχινάς είπε κουταμάρες, που δείχνουν να εδράζονται σε κακοχωνεμένες ιδέες, εμφανίζοντας ένα μάλλον τρομακτικό πρόσωπο. Είναι ενθαρρυντικό το ότι εισέπραξε σοβαρή κριτική από πλήθος και πλήθος αριστερών, αλλά υπήρξε και είναι πολύ ανησυχητική (θα έλεγα αηδιαστική) η κομματική υποστήριξη της οποίας έτυχε.Διότι εδώ συμβαίνουν δύο τινά, το ίδιο αποκρουστικά. Ή η κυρία Σβίγκου σκέφτεται όπως ο κ. Σχινάς ή δεν σκέφτεται έτσι, αλλά προσπάθησε να καλύψει το κακό υιοθετώντας το. Και οι δύο εκδοχές ατιμάζουν την ηθική στην πολιτική…