Παραβιάσεις του αβάτου του Αγίου Όρους άλλοτε και τώρα
Άρθρο στο enikos.gr του Δημητρίου Ν. Μόσχου, αναπληρωτή καθηγητή Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ
Η απαγόρευση εισόδου γυναικών στη χερσόνησο του Άθωνα προέρχεται από τις συνεχείς προβλέψεις των «Τυπικών» (των καταστατικών δηλαδή) της κοινότητας των μονών του Αγίου Όρους ήδη από την ίδρυση του τον 10ο αιώνα, που με τη σειρά τους προέρχονται από τη γενικότερη παλαιά απαγόρευση (με μικρές ή μεγαλύτερες εξαιρέσεις κατά περίπτωση) εισόδου γενικά προσώπων του αντίθετου φύλου (όχι μόνο σε γυναίκες) στα μοναστήρια και ασκητήρια για λόγους ακώλυτης προσευχής, εγκράτειας και αποχής από τα εγκόσμια. Στο Άγιο Όρος η απαγόρευση απετέλεσε μέρος του εθιμικού δικαίου που διέπει το σύνολο της μοναστική πολιτείας και πέρασε στους Κανονισμούς της, επικυρούμενο κατόπιν από τα ελληνικά συντάγματα, όταν ο Άθως έγινε μέρος της ελληνικής επικρατείας.
Ωστόσο, σε μια τόσο μακροχρόνια ιστορική διαδρομή δεν μπορούσαν παρά να υπάρξουν παραβιάσεις του αβάτου. Αν εξαιρέσουμε απρόσφορες απόπειρες, θρύλους κλπ., και την πρώιμη μορφή οργάνωσης (σε κείμενο του 1083 π.χ. καταγγέλλεται η παραμονή τριακοσίων οικογενειών Βλάχων που έδιναν γαλακτοκομικά προϊόντα) οι νεώτερες αποδεδειγμένες περιπτώσεις ανήκουν σε δύο κατηγορίες. Η μία είναι η περίπτωση ανάγκης και πολέμου, κατά την οποία και η μοναστική πνευματικότητα παραδοσιακά δείχνει ανοχή θέτοντας την προστασία της ζωής και τη φιλανθρωπία στο κέντρο της ευαγγελικής άσκησης. Εδώ σημειώνεται:
-
η μαρτυρούμενη καταφυγή πέντε χιλιάδων γυναικοπαίδων κατά την καταστολή της Επανάστασης το φθινόπωρο του 1821 στη Χαλκιδική από τον Μεχμέτ Εμίν Αβδουλάχ Πασά
-
η όμοια καταφυγή γυναικοπαίδων στην εξέγερση του Τσάμη Καρατάσου το 1854
-
η καταφυγή γυναικοπαίδων από την Ιερισσό το καλοκαίρι του 1944 επειδή κινδύνευε η ζωή τους από εχθροπραξίες
-
κατά τη γενικότερη αταξία της εποχής της Κατοχής και του Εμφυλίου η είσοδος συζύγων λαϊκών για λίγο το 1942 και γυναικών ανταρτισσών με ένοπλη ομάδα που ζητούσε τρόφιμα το 1948.
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν ατομικές περιπτώσεις επωνύμων γυναικών ή πράξεων οιονεί ακτιβισμού που αντιμετωπίσθηκαν πιο αυστηρά
-
η σύζυγος του Βρετανού πρέσβη στην Κων/πολη Στράτφορντ Κάνιγκ το 1850 που προκάλεσε αυστηρή επιστολή του Πατριάρχη Ανθίμου Δ΄
-
η Ρωσίδα πριγκίπισσα Τατιάνα Νικήτα το 1905 που επίσης προκάλεσε αυστηρή επιστολή του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄
-
επί ελληνικής πλέον επικρατείας η Αλίκη Διπλαράκου το 1930 και η Μαρία Ποιμενίδου το 1953 που δήλωσαν ότι μπόρεσαν να μπουν στο Άγιο Όρος μεταμφιεσμένες (από θαλαμηγό η πρώτη και μεταξύ προσκυνητών από το Θ΄ Βυζαντινολογικό Συνέδριο η δεύτερη). Η τελευταία περίπτωση φαίνεται ότι προκάλεσε και την ψήφιση του Ν. 2623/1953 που προβλέπει ως ποινή φυλάκιση έως ένα έτος μη εξαγοράσιμη.
Από αυτές τις περιπτώσεις δεν παράγεται δίκαιο που να κάμπτει τη συνταγματική κύρωση του αγιορείτικου καθεστώτος, αν και συζητείται αν αυτή η κύρωση πρέπει να βασίζεται όχι γενικώς «στα κρατούντα», αλλά στην αρχή της θρησκευτικής ελευθερίας (και συνακόλουθα της ακώλυτης λατρείας), που είναι ισόκυρη με αυτή της ελεύθερης μετακίνησης (την οποία πολλοί επικαλούνται για να αρθεί η νομική προστασία του αβάτου). Στις μέρες μας, πάντως, το άβατο απειλείται περισσότερο από τη δίοδο εικόνων του κόσμου που ανοίγει στο Όρος η ασύρματη τεχνολογία, εξέλιξη που δύσκολα συμβάλλει στην «κάθαρση του νου» και την αδιάλειπτη προσευχή.