Tου Ηλία Σ. Τζιώρα
Υποψήφιος Διδάκτορας Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς Παν. Πελοποννήσου
Η συμμετοχή της Θράκης στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν συνεχής και με μεγάλες θυσίες καθώς πραγματοποιήθηκε κάτω από πολύ πιο δύσκολες συνθήκες σε σχέση με την Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. Η Θράκη είναι πολύ κοντά στην Κωνσταντινούπολη και η παρουσία του Οθωμανικού στρατού στην περιοχή ήταν ισχυρή, οπότε πολύ εύκολα κάθε εξέγερση καταπνιγόταν από τους Τούρκους. Παρ’ όλα αυτά, η συμμετοχή των Θρακών μαχητών υπήρξε πολύτιμη στους αγώνες για την απελευθέρωση του γένους τόσο στη στεριά, όσο και στη θάλασσα. Πρόσφερε στο Ελληνικό Έθνος λαμπρούς ήρωες όπως η Δόμνα και ο Αντώνιος Βισβίζης, ενεργά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας όπως ο Μητροπολίτης Μαρωνείας Κωνστάντιος, μέλη του Ιερού Λόχου του Υψηλάντη και πολλοί άλλοι.
Εικόνα 1 : Δόμνα και Χατζηαντώνης Βισβίζης, ηρώο Αλεξανδρούπολης (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Πολυάριθμα τα παραδείγματα αγωνιστών και τραγωδιών του Ελληνισμού της Θράκης κατά την Επανάσταση του 1821. Λίγοι γνωρίζουν πως λίγους μήνες μετά την κήρυξη της, 1 Σεπτεμβρίου 1821 έγινε το ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ της ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ. Η 1η Σεπτεμβρίου είναι για το νησί των Θρακικών Σποράδων ιερή ιστορική ημέρα μνήμης. Τιμάται το Ολοκαύτωμα της νήσου, όταν οι Τούρκοι έσφαξαν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Σαμοθράκης, στην τοποθεσία Εφκάς (ή Φκας). Το ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης παρέμεινε άγνωστο και η τυπική αναφορά στη θυσία των κατοίκων της στην εθνική παλιγγενεσία, αναγνωρίστηκε από την Ακαδημία των Αθηνών μόλις το 1980. Την καταστροφή της Σαμοθράκης την απεικόνισε πολύ χαρακτηριστικά ο Γάλλος Αύγουστος Βινσόν (Αuguste Vinchon). Ζωγράφισε ένα πίνακα με θέμα τη σφαγή της Σαμοθράκης, που βρίσκεται στο Λούβρο.
Εικόνα 2 : «Η σφαγή της Σαμοθράκης» Πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Αuguste Vinchon που βρίσκεται στο Λούβρο
Η κήρυξη της επανάστασης στη Σαμοθράκη από τα τοπικά μυημένα μέλη στη Φιλική Εταιρεία, ακολούθησε ο γενικός ξεσηκωμός των Ελλήνων. Οι Σαμοθρακίτες που είχαν συνδέσμους με συμπατριώτες τους στην Κωνσταντινούπολη και με τον μητροπολίτη Μαρωνείας Κωνστάντιο, είχαν ήδη δημιουργήσει το ψυχολογικό υπόβαθρο. Έτσι ξεσηκώθηκαν και τον Αύγουστο του 1821 επαναστάτησαν. Η αντίδραση από τους Οθωμανούς ήρθε το Σεπτέμβριο του 1821, όταν αποβιβάστηκαν στο νησί δύο χιλιάδες στρατιώτες υπό τον Τούρκο υποναύαρχο μπέη Καρά-Αλή. Η καταστροφή ήταν ολοκληρωτική. Η Σαμοθράκη μετατράπηκε σε κέντρο λεηλασίας, ζώνη θανάτου και ερείπια, και το νησί έμεινε ακατοίκητο για έξι χρόνια. Σφαγιάσθηκαν περίπου 10.000 άνδρες και αγόρια (κατ’ άλλες πηγές 8.000). Τα γυναικόπαιδα και όσοι σώθηκαν από την σφαγή πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης. Η μικρή απόσταση από την Κωνσταντινούπολη έκανε κάθε προσπάθεια ηρωική για ελευθερία απέλπιδα και η άμεση αποστολή στρατευμάτων από την Πυλή κατέπνιγε στο αίμα τους Έλληνες της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας. Το ελληνικό συναίσθημα των Θρακών και την ανάγκη να αναπνεύσουν ελεύθερα, αποτυπώνεται όσο πιο χαρακτηριστικά γίνεται στην έρευνα του ιστορικού- δημοσιογράφου κ. Παντελή Αθανασιάδη. Έφερε στο φως επιστολή των Θρακών προς τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον Πρώτο Κυβερνήτη του Ελληνικού Κράτους στην οποία του ζητούν γη στην απελευθερωμένη Ελλάδα για να γλυτώσουν από τον τουρκικό ζυγό! Την ίδια ημέρα (2 Αυγούστου 1829) ο Καποδίστριας στέλνει επιστολή προς τη Δ’ Εθνοσυνέλευση συνιστώντας «ευνοϊκήν διάθεσην» προς τα αιτήματα των Θρακών!
Εικόνα 3 : 2 Αυγούστου 1829 Επιστολή Ιωάννη Καποδίστρια προς τη Δ’ Εθνοσυνέλευση, υποστηρικτική στο αίτημα των Θρακών να τους δοθεί γη στην απελευθερωμένη Ελλάδα. (Αρχείο Παντελή Αθανασιάδη)
Οι Θράκες όμως δεν έπαψαν ποτέ να ξεσηκώνονται όπως έγινε και κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα. Έτσι έφτασε η ώρα της Θρακιώτικης ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. Το 1920, με ένα δύσκολο αιώνα καθυστέρηση σε σχέση με τη Νότια Ελλάδα. Το Συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι (Ιανουάριος 1919 – Ιανουάριος 1920) κλήθηκε να επιλύσει τα προβλήματα που άφησε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στις 30 Δεκεμβρίου 1918 υπέβαλλε στο συνέδριο τις νόμιμες και ιστορικώς δικαιωμένες θέσεις της Ελλάδας επί της Δυτικής Θράκης. Η ελληνική αντιπροσωπεία κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για την προώθηση των εθνικών θεμάτων.
Εικόνα 4 : 6 Μαΐου 1930 – Ο οραματιστής και πρωτεργάτης της απελευθέρωσης και ένωσης της Θράκης με την μητέρα Ελλάδα, Ελευθέριος Βενιζέλος επισκέπτεται την Αλεξανδρούπολη. Εδώ η υποδοχή του στον σιδηροδρομικό σταθμό. (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Κατά την περίοδο αυτήν πολύ σημαντική ήταν η συμβολή του Χαρισίου Βαμβακά, έμπιστου συνεργάτη του Βενιζέλου και εκπροσώπου της Ελλάδας στη Συνδιάσκεψη του Παρισιού. Ήταν απεσταλμένος στη Θράκη και είχε αντιμετωπίσει την προπαγάνδα για αυτονομία της δυτικής Θράκης, που ήθελαν οι Γάλλοι για να την παραχωρήσουν στη Βουλγαρία. Κατέγραψε και έδειξε στην Ευρώπη τις τουρκικές και βουλγαρικές βιαιοπραγίες σε βάρος Ελλήνων και τις γαλλικές παρεμβάσεις. Ενίσχυσε την ελληνική παιδεία με την επαναλειτουργία των ελληνικών σχολείων και των ελληνικών εκκλησιών. Κατάφερε ακόμα και οι μουσουλμάνοι της Θράκης να επιθυμούν να ενταχθούν στο Ελληνικό κράτος καθώς υπέφεραν από τους Βουλγάρους όσο και οι Χριστιανοί Έλληνες.
Εικόνα 5 : Ο ευπατρίδης Χαρίσιος Βαμβακάς, υπερασπιστής της Θράκης, στενός συνεργάτης του Ελ. Βενιζέλου και μετέπειτα Δήμαρχος Θεσσαλονίκης (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Το μόνο που έμενε για την ΑΝΑΣΤΑΣΗ της ΘΡΑΚΗΣ, ήταν η στρατιωτική δράση από ελληνικής πλευράς! Αυτή εκδηλώθηκε στα μέσα Μαΐου του 1920. Προηγήθηκε η συνθήκη του Σαν Ρέμο που οδήγησε στην απόσυρση των γαλλικών δυνάμεων από τη Δυτική Θράκη και την αντικατάστασή τους από τις ελληνικές δυνάμεις. Ο στρατηγός Λεοναρδόπουλος με την 9η Μεραρχία των Ιωαννίνων κινήθηκε δραστήρια και στις 15 Μαΐου έφθασε σιδηροδρομικώς στο Κάραγατς (Ορεστιάδα) και το Πύθιο. Η μεραρχία Σερρών υπό τον Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη απέκλεισε τις διαβάσεις προς τη Βουλγαρία και συγκεντρώθηκε στη Κομοτηνή. Τέλος η 12η μεραρχία Ξάνθης υπό τον Κωνσταντίνο Μαζαράκη-Αινιάν αποβιβαζόταν στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) και η ΘΡΑΚΗ ΓΙΟΡΤΑΖΕ. Η ΘΡΑΚΗ ΞΑΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ! Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή όσων συνέβησαν εκείνη την νύχτα της 14ης Μαΐου 1920 σε ΟΛΗ ΤΗ ΘΡΑΚΗ και η ανείπωτη ΧΑΡΑ των Ελλήνων κατοίκων της, όπως τα έζησε στην Κομοτηνή και μας τα διασώζει με την γραφίδα του ο Αντώνιος Ρωσσίδης στο «Χρονικό της απελευθερώσεως», όπου γράφει: «Η ευφρόσυνη είδηση της αποφάσεως των συμμάχων μας για την κατάληψη της Δυτικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό έκανε φτερά και έγινε αμέσως γνωστή στους κατοίκους της. Στην Κομοτηνή, κατά την παραμονή της εισόδου του στρατού μας, όλοι ήξεραν ότι πλησιάζει η ώρα και μία ανείπωτη συγκίνηση και λαχτάρα ήταν ζωγραφισμένη στα πρόσωπα όλων. Εκείνη την αξέχαστη νύκτα… κανένας δεν κοιμήθηκε. Όλη η πόλη έμοιαζε σαν να αγρυπνά σε ολονυκτία ακολουθία. Από βραδύς και όλη την νύκτα, άνδρες και γυναίκες πηγαινοέρχονταν, και με επικεφαλής τον δημαρχεύοντα Απόστολο Σούζο, προετοίμαζαν την υποδοχή του στρατού… τα συνεργεία που στήθηκαν σε κεντρικά σπίτια, έκοβαν και έραβαν ασταμάτητα Ελληνικές σημαίες. Και άκουγες παντού γέλια, ευχές και χαρούμενα τραγούδια. Και όταν οι πρώτες ηλιαχτίδες της 14ης Μαΐου του 1920 φώτισαν τον καταγάλανο ουρανό όλη η πόλη βρέθηκε να πλέει στα γαλανόλευκα. Και ο λαός της Κομοτηνής ξεχύθηκε να προϋπαντήσει τους ελευθερωτές του με αλαλαγμούς και επιφωνήματα χαράς…».
Στις 5 το πρωί της 14ης Μαΐου 1920, Ελληνικά πλοία κατέπλευσαν στο λιμάνι του Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) μεταφέροντας το 15 ο σύνταγμα της Μεραρχίας Ξάνθης. Αποβιβάσθηκε ο Επιτελάρχης της Μεραρχίας Υποστράτηγος Κωνσταντίνος Μαζαράκης-Αινιάν για να συναντηθεί με το Γάλλο διοικητή της πόλεως ταγματάρχη C. Faure και να κανονίσει τις λεπτομέρειες παράδοσης της πόλης από τα συμμαχικά στρατεύματα στον Ελληνικό στρατό. Στη συνέχεια άρχισε η αποβίβαση των τμημάτων και η εκφόρτωση του υλικού.
Εικόνα 6 : Ξημερώματα 14 ης Μαΐου 1920, Ελληνικά στρατεύματα αποβιβάζονται στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Την επόμενη μέρα τελέσθηκε δοξολογία στην Μητρόπολη του Αγίου Νικολάου της Αλεξανδρούπολης.
Εικόνα 7 : 14 η Μαΐου 1920! Η πόλη και ο λαός γιορτάζει τις ιστορικές στιγμές της απελευθέρωσης της στον Άγιο Νικόλαο! (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Το έγγραφο παράδοσης της Αλεξανδρούπολης στον Ελληνικό απελευθερωτικό στρατό συντάχθηκε και υπογράφηκε εντός του Αγίου Νικολάου!
Εικόνα 8 : 14 η Μαΐου 1920, το έγγραφο παράδοσης της Αλεξανδρούπολης στον Ελληνικό απελευθερωτικό στρατό. Συντάχθηκε και υπογράφηκε εντός της Μητρόπολης. (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
«Ιερά Μητρόπολις Αίνου Δεδέαγατς Άριθ.Πρωτ. 57
Απείρω του Θεού ευδοκία, ανάσσοντος Αλεξάνδρου του Α’, Ελευθερίου Βενιζέλου Πρωθυπουργούντος, ου ατρύτοις πόνοις µετά δαφνοστεφείς αγώνας του ήρωϊκού εθνικού Στρατού και στόλου ένωσις φυλής συνετελέσθη.
Τελεσιδίκω αποφάσει Ανωτάτου Εύρωπαϊκού Αρείου Πάγου, επισήμως αναγνωρίσαντος δίκαιον έθνικής ύποθέσεως, ανεκφράστω xαρά και αγαλλιάσει, ήµετέρα πόλις πανήγυριν άγει ελευθερίων αυτή; σήµερον δεκάτην τετάρτην µηνός Μαΐου ήµέραν τής έβδοµάδος Πέµπτην και ωραν δεκάτην προ µεσηµβρίας του χιλιοστου έννεακοσιοστού είκοστου σωτηρίου έτους.
Τελεσθείσης δοξολογίας εν τω ενταύθα Μητοοπολιτικω Ναώ είς ανάµνησιν εθνικού τούτου γεγονότος, συνετάχθη το παρόν, Ιδίας χερσίν ύπογραφέν ύπο του Αρχηγού του Στρατού τής καταλήψεως ύποστρατήγου Κυρίου Κ. Μαζαράκη – Αίνειάνος, του Προέδρου της Κοινότητος και της Εφοροδημογεροντίας.
Έν Δεδέαγατς τη 14 η Μαΐου 1920 Δια τον Μητροπολίτην Αίνου Κ. Κ. Ίωακείμ
Ό Αργυρουπόλεως Γερµανός
Ό Πολτικός Διοικητής Κ.Σνώκ
Ό Δήµαρχος Έµµ.Αλτιναλµάζης
Κ.Μαζαράκης-Αινειάν ύποστράτηγος»
Εικόνα 9 : 14 η Μαΐου 1920, ο Στρατηγός Κων/νος Μαζαράκης – Αινιάν, από τον εξώστη της Μητρόπολης Αλεξανδρούπολης χαιρετά τον κόσμο (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Εικόνα 10 : 14 η Μαΐου 1920, πρόσκοποι αποδίδουν τιμές στον Στρατηγό Μαζαράκη – Αινιάν, καθώς βγαίνει από την Μητρόπολη Δεδέαγατς (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Κατόπιν έγινε η τελετή υποστολής της Γαλλικής σημαίας και ανύψωσης της Ελληνικής στο ιστορικό κτίριο του Ταχυδρομείου που τότε ήταν έδρα της Διασυμμαχικής Διοίκησης. Το κτίριο παραμένει και σήμερα το ταχυδρομείο της Αλεξανδρούπολης και από τα λίγα που διατηρήθηκαν δυστυχώς.
Εικόνα 11 : 14 η Μαΐου 1920, ο Γάλλος ταγματάρχης C. Faure με τον απελευθερωτή στρατηγό Κ. Μαζαράκη στο ταχυδρομείο όπου έγινε η τελετή παράδοσης της Αλεξανδρούπολης στον Ελληνικό στρατό. (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
2 μήνες αργότερα, τον Ιούλιο 1920, με τη Συνθήκη των Σεβρών, η Θράκη προσαρτάται οριστικά στην Ελλάδα. Οι Θρακιώτες μαθαίνουν το πολυπόθητο γεγονός στις 30 Ιουλίου 1920 από το εξής τηλεγράφημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς τον κυβερνητικό αντιπρόσωπο της Θράκης: «Χαίρω μεγάλως αγγέλων υμίν ότι σήμερον εβδόμην επέτειον Συνθήκης Βουκουρεστίου υπεγράφη συνθήκη ειρήνης μετά Τουρκίας, δι’ ης αι κυριότεραι σύμμαχοι δυνάμεις μεταβίβασαν ημίν Δυτικήν Θράκην».
Βέβαια, είχε προηγηθεί στις 8 Ιουλίου 1920 η επίσκεψη του Βασιλιά Αλέξανδρου Α΄ που τελικά ήταν και ο «νονός» της πόλης!
Πολύτιμη μαρτυρία άφησε μια μαθήτρια τότε, η μητέρα της (84χρονης σήμερα) κυρίας Μαίρης Υπερείδου-Χατζή που αναφέρει στη σελίδα «Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης»: Εκείνη την ημέρα, μου έλεγε η μαμά μου: “Μας είχανε πάει με το σχολείο να τον υποδεχτούνε. Όλα τα παιδιά θέλαμε να δούμε τη μαϊμουδίτσα που κουβαλούσε μαζί του! Έτσι είχαμε ακούσει. Ο πατέρας μου ήταν φανατικός ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΟΣ αλλά ήρθε.”
Εικόνα 12: 8 Ιουλίου 1920. Στην αποβάθρα του λιμανιού οι αρχές, οι κάτοικοι και οι Πρόσκοποι του Δεδέαγατς αναμένουν να υποδεχθούν τον Βασιλιά Αλέξανδρο από τον οποίο πήρε το όνομα της η Αλεξανδρούπολη. (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Εικόνα 13: 8 Ιουλίου 1920, ο Βασιλιάς Αλέξανδρος αποβιβάζεται στο λιμάνι του Δεδέαγατς (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΠΙΑ η Αλεξανδρούπολη και όλη η Θράκη ξεκίνησαν να ανασαίνουν, να ονειρεύονται, να ζουν δύσκολες στιγμές με νέες κατοχές και πολέμους που ευτυχώς κράτησαν λίγο. Να προοδεύουν και να παιδεύονται! Να ξενιτεύονται τα νιάτα τους και να επιστρέφουν. Να αναπτύσσονται και να ζουν καλύτερες μέρες.
Εικόνα 14: Οκτώβριος 1920, οι κάτοικοι της Αλεξανδρούπολης σε προεκλογική συγκέντρωση των Φιλελευθέρων μπροστά στη Νομαρχία στις πρώτες ελεύθερες εκλογές μετά την απελευθέρωση. (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Εικόνα 15: 1930 – Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανάμεσα στους παίκτες και τους φιλάθλους του ιστορικού ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ κατά την επίσκεψη του στην πόλη μας! (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Εικόνα 16 25 Mαρτίου 1930 στην Αλεξανδρούπολη!! Μόλις 1 αιώνα από τη δημιουργία του νεότερου Ελληνικού Κράτους και 10 χρόνια από την απελευθέρωση της Θράκης! Βλέπουμε τους στολισμούς και την αψίδα! Η πινακίδα αναγράφει 25 Μαρτίου 1830-25 Μαρτίου 1930! Η άλλη πινακίδα προτρέπει: “Δόξα στους ήρωας του 1821”! (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
Οι αγώνες και οι θυσίες των προγόνων μας δικαιώθηκαν. Σήμερα στον 21ο αιώνα, διατηρούμε ΠΙΟ ΖΩΝΤΑΝΟ ΑΠΟ ΠΟΤΕ το αίσθημα της ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ, της ΕΘΝΙΚΗΣ μας ταυτότητας, της πίστης μας για τις δυνατότητες και τις προοπτικές της λατρεμένης ιδιαίτερης πατρίδας μας! Γνωρίζουμε τη σημασία της γεωπολιτικής μας θέσης. Και είμαστε πάντα έτοιμοι να υπερασπιστούμε την Ελληνική και Ευρωπαϊκή μας ταυτότητα.
Εικόνα 17: 14η Μαΐου 2013, παρέλαση στην Αλεξανδρούπολη κατά την επέτειο της απελευθέρωσης της (Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης)
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΠΑΤΡΙΔΑ! ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ! ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΘΡΑΚΗ!
