Έκθεση για τα 90 χρόνια από την κατασκευή του Φράγματος του Μαραθώνα – Το έργο που «λύτρωσε» την Αθήνα από τη λειψυδρία

Ήταν 25 Οκτωβρίου του 1929 όταν εγκαινιάστηκε η κατασκευή της τεχνητής λίμνης και του Φράγματος του Μαραθώνα, ενός εμβληματικού έργου για την Ελλάδα του Μεσοπολέμου, το οποίο έδωσε λύση στο πρόβλημα ύδρευσης που αντιμετώπιζε η πρωτεύουσα. Με αφορμή τη συμπλήρωση 90 ετών από την ολοκλήρωση των εργασιών, η ΕΥΔΑΠ εκθέτει για πρώτη φορά τεκμήρια από το Ιστορικό Αρχείο της προσφέροντας στο κοινό πρόσβαση σε πλούσιο, αδημοσίευτο υλικό.Η έκθεση για την ιστορία του Φράγματος του Μαραθώνα διοργανώνεται στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» (Πειραιώς 254, Ταύρος) και η είσοδος είναι ελεύθερη για όλους. Η Επετειακή Έκθεση «Η Μεγάλη Πρόκληση: 90 Χρόνια Φράγμα Μαραθώνα», έχει ξεκινήσει από τον περασμένο Νοέμβριο και ήταν προγραμματισμένο να ολοκληρωθεί στις 7 Φεβρουαρίου, όμως λόγω της μεγάλης προσέλευσης και του έντονου ενδιαφέροντος του κοινού, ανακοινώθηκε παρατείνεται έως την Κυριακή 29 Μαρτίου 2020.

Τα εγκαίνια του Φράγματος του Μαραθώνα, 1929

Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

Τα εγκαίνια του Φράγματος του Μαραθώνα. Στο κέντρο απεικονίζεται ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, 1929

Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠΥπό τον τίτλο «Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ: 90 ΧΡΟΝΙΑ ΦΡΑΓΜΑ ΜΑΡΑΘΩΝΑ», η έκθεση αποτελείται από στοιχεία του τεκμηριωμένου υλικού του Ιστορικού Αρχείου της ΕΥΔΑΠ και επιδιώκει να μελετήσει τις προκλήσεις που κρύβονται πίσω αυτό το σπουδαίο έργο, διερευνώντας τις συνθήκες – ιστορικές, τεχνικές, οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές – που επικρατούσαν την εποχή της κατασκευής του.Η έκθεση εξετάζει ποιοι και πώς εργάστηκαν για τον πρώτο σύγχρονο ταμιευτήρα της Αθήνας, τι σώζεται από την κατασκευή του 90 χρόνια μετά και σε ποιον βαθμό το συγκεκριμένο εργοτάξιο επηρέασε την υλοποίηση μεταγενέστερων τεχνικών έργων στην Ελλάδα. Εξάλλου, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Φράγμα του Μαραθώνα αποτέλεσε εφαλτήριο για να μπουν οι βάσεις σε σειρά έργων που άλλαξαν ριζικά την εικόνα της χώρας, ιδίως της πρωτεύουσας.

Στάδιο κατασκευής του Φράγματος Μαραθώνα, 1927

Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠΤην περίοδο εκείνη, η υδροδότηση της Αθήνας αποτελούσε πρωταρχική προτεραιότητα, καθώς μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την αύξηση του πληθυσμού δημιουργήθηκαν νέες ανάγκες. Η λύση ήρθε τον Δεκέμβριο του 1924, όταν υπεγράφη η Σύμβαση μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου, της Αμερικανικής Εταιρείας ULEN και της Τράπεζας Αθηνών για την κατασκευή των πρώτων σύγχρονων έργων ύδρευσης στην Πρωτεύουσα.Το πρώτο μεγάλο έργο ήταν η κατασκευή του Φράγματος του Μαραθώνα για την ανέγερση του οποίου χρειάστηκαν τρία χρόνια (1926 – 1929). Αξιοσημείωτο είναι ότι το φράγμα είναι επενδεδυμένο με πεντελικό μάρμαρο, όμοιο με εκείνο του Παρθενώνα. Αυτή η ιδιαιτερότητά του το καθιστά μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο. Έχει ύψος 54 μέτρα, μήκος 285 μέτρα και δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από ένα έργο τέχνης. Εσωτερικά αποτελείται από σκυρόδεμα, το οποίο είναι φτιαγμένο με θραυσμένο μάρμαρο, τσιμέντο και ηφαιστειακή τέφρα. Η κατασκευή του Φράγματος δημιούργησε την τεχνητή Λίμνη του Μαραθώνα, στο σημείο της συμβολής των χειμάρρων Χαράδρου και Βαρνάβα, χωρητικότητας 44.000.000 κ.μ. νερού.

Εργασίες μηχανικών για την κατασκευή της Σήραγγας ΜπογιατίουΠηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠΓια τη μεταφορά του νερού από τη Λίμνη του Μαραθώνα προς στην Αθήνα, κατασκευάστηκε η Σήραγγα Μπογιατίου, μήκους 13,4 χλμ. Η Σήραγγα Μπογιατίου μετέφερε ακατέργαστο νερό μέσω σωληνωτού αγωγού, στις Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Νερού, στο Γαλάτσι και από εκεί διοχετευόταν μέσω του νέου δικτύου.Στιγμιότυπο από την τελετή εγκαινίων του νέου δικτύου ύδρευσης των πόλεων Αθηνών, Πειραιώς και περιχώρων, στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, 03 Ιουνίου 1931. Η Ελληνική Εταιρεία Υδάτων διαφημίζεται μέσω της τοποθέτησης πιδάκων νερού στην τελετή των εγκαινίων.Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠΚατασκευή υδαταποθήκης στο Γαλάτσι, 1929Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠΤι θα δείτε στην έκθεσηΣτην έκθεση ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει φωτογραφικό υλικό (σε έντυπη και ψηφιακή παρουσίαση), αρχιτεκτονικά σχέδια και χάρτες (σε έντυπη και ψηφιακή παρουσίαση), έγγραφα τεκμήρια (Συμβάσεις, επιστολές και άλλα επίσημα έγγραφα, βιβλία), καθώς και αντικείμενα, όπως εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή και τη λειτουργία του Φράγματος του Μαραθώνα στα τέλη της δεκαετίας 1920.

Ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει μια τρισδιάστατη αναπαράσταση της κατασκευής του Φράγματος και να «ταξιδέψει» στον χωροχρόνο μέσω μιας μοναδικής βιωματικής εμπειρίας, που θα τον βοηθήσει να ανακαλύψει την ιστορία του μεγαλειώδους έργου και τις δυσκολίες στην πραγμάτωσή του. Τέλος, μπορεί να απολαύσει μια κινηματογραφική ταινία μικρού μήκους της εποχής με πλάνα από τις φάσεις του εργοταξίου του Φράγματος του Μαραθώνα. Τα πλάνα είχαν γυριστεί με την τεχνική του βωβού κινηματογράφου, έχουν μονταριστεί για το σκοπό της έκθεσης και έχουν επενδυθεί ηχητικά.

Άποψη του Φράγματος και του κτίσματος, αντιγράφου του Θησαυρού των Αθηναίων, περίπου 1931Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠΗ έκθεση βασίζεται σε τρεις κεντρικές θεματικές ενότητες, οι οποίες αναπτύσσουν τις παρακάτω υποενότητες:

Εισαγωγή

• Πώς έπιναν νερό οι Αθηναίοι πριν από το Φράγμα του Μαραθώνα
• Επιστήμη και τεχνολογία στην υπηρεσία της υγιεινής
• Ο κόσμος τον Μεσοπόλεμο

Η υδροδοτική κατάσταση της Αθήνας από τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους.

Α. Μία σύνθετη κατασκευή

• Η εταιρεία ULEN και η σύμβαση με το ελληνικό κράτος: μια περιπέτεια
• Ποιος ήταν ο κύριος ULEN
• Συνοδευτικά έργα (η κατασκευή της Σήραγγας Μπογιατίου, Μονάδες Επεξεργασίας Νερού, και το δίκτυο διανομής νερού στην πόλη)
• Το λιμάνι της Χαλκίδας, ο σταθμός άντλησης θαλάσσιου ύδατος στο Φάληρο και ο ηλεκτροπαραγωγικός σταθμός στο Καστρί
• Ο οικισμός του εργοταξίου
• Ο υδατόπυργος
• Το Φράγμα και ο ναός του

  

Μηχανικός και εργάτης του έργου φωτογραφίζονται στο μεγάλο μεταλλικό δακτύλιο που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή της Σήραγγας του Μπογιατίου, 1928Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

Τοποθέτηση υδρομετρητών, περίπου 1927-1928Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

Β. Ένα πρότυπο και πολυπληθές εργοτάξιο

• Πειραματισμός, έρευνα και καινοτομία
• Αμερικάνοι και Έλληνες μηχανικοί
• Γνώρισε κάποιους από τους σημαντικότερους ανθρώπους του έργου
• Το εργατικό δυναμικό

  

Συνεργείο που εργάστηκε στη διάνοιξη της Σήραγγας Μπογιατίου, σε αναμνηστική φωτογραφίαΠηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

Γ. Η Διατήρηση στη μνήμη

• Φωτογραφίζοντας και κινηματογραφώντας το εργοτάξιο
• Το ιστορικό αρχείο ΕΥΔΑΠ

Επίλογος

• Από την ΕΕΥ ΣΤΗΝ ΕΥΔΑΠ
• Μετά το Μαραθώνα (η εξελικτική πορεία της υδροδότησης της Αθήνας)

  

Αναβρυτήρια που τοποθέτησε η Ελληνική Εταιρεία Υδάτων για τους διερχόμενους στο ΖάππειοΠηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

Και κάτι τελευταίο που θα ενδιαφέρει σίγουρα τους γονείς καθώς απευθύνεται στους μικρούς επισκέπτες. Στην είσοδο της έκθεσης βρίσκεται ένα διαδραστικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα /παιχνίδι που αποτελεί εναλλακτικό και παράλληλα διασκεδαστικό τρόπο συμμετοχής των παιδιών. Εκεί οι μικροί μας φίλοι θα συναντήσουν μία διαδραστική κατασκευή με 20 εργαλεία, έναν ήρωα και άπειρες ΦΡΑΓΜΑτικές ιστορίες για να φτάσει το νερό στο ποτήρι. Μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος/ παιχνιδιού τα παιδιά ανακαλύπτουν και συλλέγουν στοιχεία δίνοντας έμφαση σε ό,τι τους κάνει εντύπωση, ώστε να αφηγηθούν στη συνέχεια τις δικές τους μοναδικές ΦΡΑΓΜΑτικές ιστορίες.

Χρήσιμες πληροφορίες για την έκθεσηΕπιμέλεια έκθεσης: Ερατώ ΚουτσουδάκηΏρες και ημέρες λειτουργίας Έκθεσης:Δευτέρα ΚλειστάΤρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη 9:00-13:30Παρασκευή 9:00-20:00Σάββατο 11:00-16:00Κυριακή 10:00-18:00ΠΡΟΣΒΑΣΗΠειραιώς 254, Ταύρος Λεωφορείο: -Λεωφορείο: 049 (Πειραιάς – Ομόνοια). Στάση: Σχολή Καλών Τεχνών.Περπατήστε 1 λεπτό μέχρι τον προορισμό.-Λεωφορείο: 914 (Ομόνοια – Λαχαναγορά – Παλαιά Κοκκινιά). Στάση: Σχολή Καλών Τεχνών. Περπατήστε 1 λεπτό μέχρι τον προορισμό.-ΗΣΑΠ: Γραμμή 1. Σταθμός: Καλλιθέας. Περπατήστε 10 λεπτά μέχρι τον προορισμό.Για περισσότερες πληροφορίες ακολουθήστε την ΕΥΔΑΠ στα social media: Facebook, Instagram, Twitter, LinkedIn, YouTube κι επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της ΕΥΔΑΠ www.eydap.grΛίγα λόγια για το Ιστορικό Αρχείο της ΕΥΔΑΠΤο ιστορικό αρχείο της ΕΥΔΑΠ περιλαμβάνει ιδιαίτερα πλούσιο και πολύτιμο υλικό, αποτελώντας «πύλη» γνώσης και πολιτισμού. Τα ποικίλης μορφής τεκμήρια που διασώζονται αποτυπώνουν την πολυετή ιστορία και διαδοχική λειτουργία της Εταιρείας (μέσω της Ελληνικής Εταιρείας Υδάτων των Πόλεων Αθηνών-Πειραιώς και Περιχώρων και του Οργανισμού Αποχετεύσεως Πρωτευούσης), καθώς και τη σχέση της εξέλιξης του υδροδοτικού και αποχετευτικού συστήματος με την ανάπτυξη της Αθηναϊκής κοινωνίας.Αρμόδια για τη συγκέντρωση, φύλαξη, διαχείριση και αξιοποίηση (καταγραφή, τεκμηρίωση, ψηφιοποίηση βάσει διεθνών προτύπων, δημιουργία κατάλληλων συνθηκών διατήρησης) του Ιστορικού Αρχειακού Υλικού της ΕΥΔΑΠ, είναι η Υπηρεσία Εταιρικής Υπευθυνότητας & Ιστορικού Αρχείου που συστάθηκε το 2016 και υπάγεται στη Διεύθυνση Επικοινωνίας & Εταιρικών Σχέσεων.Το έργο του Ιστορικού Αρχείου εντάσσεται στο πλέγμα των δράσεων του Δικτύου Πολιτισμού της ΕΥΔΑΠ, που εκφράζει την ευρύτερη προσπάθεια της ΕΥΔΑΠ, για την ανάπτυξη μίας ενιαίας πολιτιστικής ταυτότητας και πολιτικής. Βασικός στόχος είναι η παραγωγή δράσεων που προάγουν την ιστορία της και τροφοδοτούν με εκπαιδευτικές και πολιτιστικές παροχές την κοινωνία.Η ορθή διαχείριση του αρχειακού υλικού ιστορικής σημασίας αποτελεί εργαλείο για τη μελέτη της ιστορίας της Ελλάδας, την εύκολη πρόσβαση στη γνώση και την αξιοποίηση του. Σε αυτό συμβάλλει η ύπαρξη «Πολιτικής Διαχείρισης Ιστορικού Αρχείου» που διαθέτει η ΕΥΔΑΠ και στην οποία μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται οι διαδικασίες διαχείρισης, απόκτησης και πρόσβασης του κοινού σε αυτό.Μέσα από φωτογραφικό υλικό, που χρονολογικά ξεκινά από τα έργα κατασκευής του σύγχρονου υδροδοτικού συστήματος της Αθήνας (1925-1931) και φτάνει μέχρι τις σύγχρονες εγκαταστάσεις της ΕΥΔΑΠ, μπορεί κανείς να εξερευνήσει την πορεία της εταιρείας προς το σήμερα.Στο χαρτώο υλικό του Ιστορικού Αρχείου της ΕΥΔΑΠ, περιλαμβάνονται έγγραφα (πχ αποφάσεις, επιστολές, συμβάσεις, μελέτες, χάρτες και σχέδια) τα οποία αφορούν στην ιστορία της Εταιρείας ανά τα χρόνια, ενώ στα αντικείμενα του αρχείου περιλαμβάνονται εργαλεία και μηχανήματα που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Φράγματος του Μαραθώνα καθώς και των λοιπών συμπληρωματικών έργων που πραγματοποιήθηκαν για την κατασκευή του νέου υδροδοτικού συστήματος Αθηνών-Πειραιώς και Περιχώρων. Τα συγκεκριμένα αντικείμενα εκτίθενται στο Μουσείο Μαραθώνα της ΕΥΔΑΠ.