ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΗ ΑΤΖΕΝΤΑ
Του ΒΑΣΙΛΗ ΜΠΟΥΖΙΩΤΗ
Όσοι τυχεροί βρίσκεστε στην Θεσσαλονίκη ή ταξιδέψετε σε αυτήν άμεσα μην χάσετε το γερό ντοκιμαντέρ «Ταξίδι του Ορφέα» που θα κάνει πρεμιέρα στο 20ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Το δυνατό ντοκιμαντέρ σκηνοθέτησε ο ικανός Θεόφιλος Δαδής κι είναι παραγωγή των καίριων Ντίνας Σύρπου – Κώστα Κουκουμάκα. Οι προβολές θα γίνουν στην Αίθουσα Φρίντα Λιάππα, Αποθήκη Δ, Λιμάνι την Παρασκευή στις 18:00 και στην Αίθουσα Σταύρος Τορνές, Αποθήκη 1, Λιμάνι, Σάββατο στις 15:30.
Το «Ταξίδι του Ορφέα» είναι ένα φιλμ ελληνικής παραγωγής, το οποίο, μέσα από παράλληλες ανθρώπινες διαδρομές, αποκαλύπτει το μονοπάτι της Μουσικής ως τρόπο έκφρασης και κοινή γλώσσα στο μακρύ ταξίδι των προσφύγων. Στον λασπότοπο της Ειδομένης, όταν το βράδυ οι φωνές κόπαζαν, πολλοί πρόσφυγες παρέμεναν ξύπνιοι σε μικρές παρέες. Συριακά, ιρακινά και αφγανικά τραγούδια γύρω από τη φωτιά, θύμιζαν ελληνικούς σκοπούς και ελληνικά μουσικά μοτίβα. Άλλαζαν μόνο τα λόγια. Μια ανήλικη προσφυγοπούλα από τη Συρία τραγουδά κάθε βράδυ στον τριτοκοσμικό καταυλισμό, δίπλα στον φράχτη των συνόρων Ελλάδας-ΠΓΔΜ. Στη Λέσβο, το νησί που δέχθηκε τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων την περίοδο 2015-16, οι κάτοικοι – πρόσφυγες δεύτερης και τρίτης γενιάς που ξεριζώθηκαν από τα αντικρινά μικρασιατικά παράλια – έζησαν το δράμα στις αυλές τους. Το ίδιο θαλάσσιο πέρασμα άκουσε τις ίδιες ανθρώπινες ιστορίες, σχεδόν έναν αιώνα μετά. Πυξίδα των προσφύγων και «διαβατήριο» κοινωνικής αποδοχής, ήταν πάλι η Μουσική. Ένας Κούρδος από το Ιράκ φθάνει με βάρκα διακινητή στη Λέσβο, έχοντας κρεμασμένο στην πλάτη, όχι κάποιο σακίδιο με τα υπάρχοντά του, αλλά μόνο το σάζι του.
Η Μουσική των Ελλήνων προσφύγων που έφθασαν στην ενδοχώρα μετά το 1922, διαμόρφωσε το ρεμπέτικο και επηρέασε σε καταλυτικό βαθμό το ελληνικό λαϊκό τραγούδι των επόμενων δεκαετιών. Ένας υπέργηρος επιζών της Μικρασιατικής Καταστροφής θυμάται την πρώτη φορά που άκουσε τον Βασίλη Τσιτσάνη στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης.
Σε έναν ξενώνα, ψηλά στη Σαμαρίνα των Γρεβενών, Κούρδοι σημερινοί πρόσφυγες γιορτάζουν το Newroz, που σηματοδοτεί την καινούρια χρονιά και τον ερχομό της Άνοιξης. Τραγουδούν και χορεύουν μεθυστικά, σε ρυθμό που θυμίζει τον πυρρίχιο. Την ίδια στιγμή, Τούρκοι αναζητούν το χωριό των παππούδων τους στα Γρεβενά, παίρνουν μια χούφτα χώμα και τραγουδούν με τους Πόντιους πρόσφυγες τρίτης γενιάς.
Ο Ziad Rajab, μουσικός από το Χαλέπι της Συρίας, που ζει πολλά χρόνια στην Ελλάδα, ανεβαίνει στην Ειδομένη για την πιο συγκλονιστική συναυλία της ζωής του. «Ήταν κάτι ανάμεσα σε γη και ουρανό, φωτιά και νερό. Τότε μόνο κατάλαβα τη δύναμη της Μουσικής», λέει. 
